Jak dotrzeć do fikcyjnych światów?



Abstrakt

Niniejszy artykuł poświęcony jest zagadnieniu fikcjonalności oraz problemom wyrastającym z próby zaproponowania jej jasnej definicji. Co więcej, przedstawia on także wiele przeciwstawnych perspektyw właściwych dla współczesnych dyskusji nad tą kategorią. W swojej metaanalizie, autorka przedstawia wnikliwy opis wyżej wspomianych metod dzieląc je na dwie główne grupy wywodzące się z narratologii oraz filozofii analitycznej, z których każda domaga się wyłączności w badaniach nad fikcjonalnością. Oparta na zestawieniu struktura artykułu opiera się na sześciu podrozdziałach, w których autorka zapoznaje czytelnika ze współczesnymi badaniami, tak, aby zaproponować własną syntezę pozornie wykluczających się perspekyw i uwydatnić konceptualne pokrewieństwa obu szkół filozoficznych.


Słowa kluczowe

Filozofia analityczna; Narratologia; Fikcjonalność

Adams, Robert M. 1979. “Theories of Actuality”. In: Michael J. Loux, ed. The Possible and the Actual: Readings in the Metaphysics of Modality. Ithaca: Cornell University Press, s. 190-209.

Allén, Sture, ed. 1989. Possible Worlds in Humanities, Arts and Sciences: Proceedings of Nobel Symposium 65. Berlin: de Gruyter

Austin, John Langshaw. 1962. How to Do Things with Words. Cambridge, MA: Harvard University Press. Jak udělat něco slovy. Tłum. J. Pechar et al., Praha: Filosofia, 2000. Mówienie i poznawanie: rozprawy i wykłady filozoficzne / John Langshaw Austin; przeł. [z ang.], wstępem i przypisami opatrzył oraz skorowidze sporządził Bohdan Chwedeńczuk, Warszawa : Wydaw. Naukowe PWN, 1993.

Austin, John Langshaw. 1970. Philosophical Papers. 2. vyd. Eds. J. O. Urmson a G. J. Warnock. Oxford: Clarendon (I wyd. 1961).

Austin, John Langshaw. 1971. "Performative-Constative." In: The Philosophy of Language. Ed. J. R. Searle. Oxford: Oxford University Press, s. 13-22.

Barthes, Roland. 1967. “Le discours de l’histoire”. Social Science Information, s. 65-75 (ang. tłum. in Comparative Criticism: A Yearbook. Vol. 3. Tł. S. Bann. Cambridge: Cambridge University Press, 1981, s. 7-20).

Bricker, Phillip. 2008. “Concrete Possible Worlds”. In: Theodor Sider et al., eds. Contemporary Debates in Metaphysics. London: Blackwell, 2008. S. 111-134.

Cohn, Dorrit. 1989. “Fictional versus Historical Lives: Borderlines and Borderline Cases.” Journal of Narrative Technique 19: 3-24 (rpt. in The Distinction of Fiction, Baltimore: Johns Hopkins University Press, 1998, po czesku Praha: Academia, 2009).

Coste, Didier. 1989. Narrative as Communication. Minneapolis: University of Minnesota Press.

Cresswell, M.J. 1988. Semantical Essays: Possible Worlds and Their Rivals. Dordrecht: Kluwer.

Crittenden, Charles. 1991. Unreality: The Metaphysics of Fictional Objects. Ithaca: Cornell University Press.

Currie, Gregory. 1984/85. “What is Fiction?”. Journal for Aesthetics and Art Criticism 43: 385-392.

Červenka, Miroslav. 2003. Fikční světy lyriky. Praha: Paseka.

Doležel, Lubomír. 1998. Heterocosmica: Fiction and Possible Worlds. Baltimore: Johns Hopkins University Press (po czesku Praha: Karolinum, 2003).

Doležel, Lubomír. 2010. Possible Worlds of Fiction and History: The Postmodern Stage. Baltimore: Johns Hopkins University Press (czeska wersja: Fikce a historie v období postmoderny. Praha: Academia, 2008).

Eco, Umberto. 1989a. “Report on Session 3: Literature and Arts”. In Allén, ed. 1989. Possible Worlds in Humanities, Arts and Sciences: Proceedings of Nobel Symposium 65. Berlin: de Gruyter, s. 343-355.

Eco, Umberto. 1989b. “Small Worlds”. VS. Versus 52/53: 53-70.

Eco, Umberto. 1994. Six Walks in the Fictional Woods. Cambridge MA.: Harvard University Press. (po polsku: Sześć przechadzek po lesie fikcji; przeł. [z ang.] Jerzy Jarniewicz. Kraków : "Znak", 1995)

Elam, Keir. 1980. The Semiotics of Theatre and Drama. London: Methuen.

Fořt, Bohumil. 2005. Úvod do sémantiky fikčních světů. Brno: Host.

Frege, Gottlob. 1892. "Über Sinn und Bedeutung". Zeitschrift für Philosophie und philosophische Kritik 100: 25-50 (cyt. za Funktion, Begriff, Bedeutung: Fünf logische Studien. III wyd. Ed. Günther Patzig. Gőttingen: Vandenhoeck & Ruprecht, 1969, 40-65).

Gareth, Evans. 1982. The Varieties of Reference. Ed. John McDowell. Oxford: Clarendon Press.

Goodman, Nelson. 1978. Ways of Worldmaking. Indianapolis: Hackett.

(po polsku: Jak tworzymy świat; przeł. [z ang.] Michał Szczubiałka. Warszawa : Fundacja "Aletheia", 1997)

Heijenoort van, Jean. 1967. “Logic as Language and Logic as Calculus”. Synthèse 17: 324-330.

Hintikka, Jaakko. 1989. “Exploring Possible Worlds”. In Allén, ed. 1989. Possible Worlds in Humanities, Arts and Sciences: Proceedings of Nobel Symposium 65. Berlin: de Gruyter, s. 52-73.

Hintikka, Jaakko. 1997. Lingua Universalis vs. Calculus Ratiocinator: An Ultimate Presupposition of Twentieth-Century Philosophy. Dordrecht: Kluwer.

Jakobson, Roman. 1933/34. “Co je poezie?”. Volné směry 30: 229-239. Cyt. za Červenka, ed. 1995, 23-33.

Jakobson, Roman. 1995. Poetická funkce. Ed. Miroslav Červenka, Praha: H&H, 1995.

Kanger, Stig. 1957.

Kanyó, Zoltan. 1980. "Semantik für heimatlose Gegenstände. Die Bedeutung von Meinongs Gegestandtheorie für die Theorie der Fiktionalität." Studia poetica. Tom 3. Ed. Z. Kanyó, s. 3-114.

Koťátko, Petr. 2006. Interpretace a subjektivita. Praha: Filosofia.

Koťátko, Petr, et al., eds. 2010. Fictionality – Probability – Reality. Bratislava: Aleph.

Kripke, Saul A. 1963. “Semantical Considerations on Modal Logic”. Acta Philosophica Fennica 10: 83-94. Cyt. za Farhang Zabeeh et. al., eds. Readings in Semantics. Urbana: University of Illinois Press, 1974. 803-814.

Kripke, Saul A. 1980. Naming and Necessity. Cambridge MA: Harvard University Press. (po polsku: Nazywanie a konieczność; przeł. [z ang.] Bohdan Chwedeńczuk. Warszawa : "Pax", 1988, cyt. s. 47)

Kusch, Martin. 1989. Language as Calculus vs. Language as Universal Medium. Dordrecht: Kluver.

Lycan, William G. 1979. "The Trouble with Possible Worlds." In: Loux, ed. 1979, s. 274-316.

Margolin, Uri. 1987. "Introducing and Sustaining Characters in Literary Narrative: A Set of Conditions." Style 21: 107-124.

Melia, Joseph. 2008. “Ersatz Possible Worlds”. In Theodor Sider et al., eds. Contemporary Debates in Metaphysics. London: Blackwell, s.135-151.

Munslow, Alun. 1997. Deconstructing History. London: Routledge.

Nolt, John Eric. 1984. Informal Logic: Possible Worlds and Imagination. New York: McGraw-Hill.

Partee, Barbara H. 1989. “Possible Worlds in Model-Theoretic Semantics; A Linguistic Perspective”. In: Allén, ed. 1989, s. 93-123.

Pavel, Thomas G. 1975/76. "Possible Worlds in Literary Semantics". The Journal of Aesthetics and Art Criticism 34: 165-176.

Pavel, Thomas G. 1986. Fictional Worlds. Cambridge, MA: Harvard University Press

Perry, John. 1989. “Possible Worlds and Subject Matter: Discussion of Barbara H. Partee”s Paper ‘Possible Worlds in Model-Thoretic Semantics: A Linguistic Perspective’”. In Allén, ed. 1989. Possible Worlds in Humanities, Arts and Sciences: Proceedings of Nobel Symposium 65. Berlin: de Gruyter, s. 124-137.

Plantinga, Alvin. 1974. The Nature of Necessity. Oxford: Clarendon.

Rescher, Nicholas. 1975. A Theory of Possibility: A Constructivistic and Conceptualist Account of Possible Individuals and Possible Worlds. Oxford: Blackwell.

Ronen, Ruth. 1994. Possible Worlds in Literary Theory. Cambridge: Cambridge University Press.

Russell, Betrand. 1919. Introduction to Mathematical Philosophy. London: Allen & Unwin – New York: Macmillan.

Ryan, Marie-Laure. 1991. Possible Worlds, Artificial Intelligence, and Narative Theory. Bloomington: Indiana University Press.

Ryan, Marie-Laure. 2001. Narrative as Virtual Reality: Immersion and Interactivity in Literature and in Electronic Media. Baltimore: Johns Hopkins University Press

Searle, John R. 1974/75. "The Logical Status of Fictional Discourse." New Literary History 6: s. 319-332. Cit. z Expression and Meaning: Studies in the Theory of Speech Acts. Cambridge: Cambridge University Press, 1979. 58-75.

Semino, Elena. 1997. Language and World Creation in Poems and Other Texts. New York: Longman.

Slinin, J.A. 1967. “Teorija modal’nostej v sovremennoj logike”. In Logičeskaja semantika i modal’naja logika. Ed. P.V. Tavanec. Moskva: Nauka. 119-147.

Stalnaker, Robert C. 1984. Inquiry. Cambridge, MA.: MIT Press.

Walton, Kendall L. 1990. Mimesis as Make-Believe: On the Foundations of Representational Arts. Cambridge, MA: Harvard University Press.

White, Hayden. 1973. Metahistory: The Historical Imagination in Nineteenth-Century Europe. Baltimore: Johns Hopkins University Press.

White, Hayden. 1978. Tropics of Discourse: Essays in Cultural Criticism. Baltimore: Johns Hopkins University Press.

Wimsatt, William, and Monroe C. Beardsley. 1965. Hateful Contraries: Studies in Literature and Criticism. Lexington: University of Kentucky Press.

Wolterstorff, Nicholas. 1989. ‘Discussion of Lubomír Doležel’s Paper ‘Possible Worlds and Literary Fictions’” In Allén, ed. 1989. Possible Worlds in Humanities, Arts and Sciences: Proceedings of Nobel Symposium 65. Berlin: de Gruyter, s. 243-249.

Yagisawa, Takashi. 1968. “Beyond Possible Worlds”. Philosophical Studies 53: 175-204.

Pobierz

Opublikowane : 2015-01-01


DoleželL. (2015). Jak dotrzeć do fikcyjnych światów?. Er(r)go. Teoria - Literatura - Kultura, (30). Pobrano z https://journals.us.edu.pl/index.php/ERRGO/article/view/2793

Lubomír Doležel  errgo@us.edu.pl
University of Toronto (Emeritus)  Czechia
Prof. Lubomír Doležel, ur. 03 października 1922 w Lesnice jest czesko-kanadyjskim językoznawcą i teoretykiem literatury specjalizującym się głównie w stylistyce i narratologii. Reprezentuje trzecią generację czeskiego strukturalizmu, która wkroczyła w przestrzeń akademicką po II wojnie światowej. Od lat 70-tych, wraz z Umbertem Eco, Thomasem Pavelem i innymi badaczami wniósł poważny wkład w powstanie i nadal kształtuje rozwój teorii fikcyjnych światów.



Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.

1. Licencja

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.

2. Oświadczenie Autora

Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.

Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.

UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).

3. Prawa użytkownika

Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.

4. Współautorstwo

Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.

Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).