Liberackość nasza współczesna. Od teorii liberackiej do zwrotu interfejsologicznego w literaturoznawstwie
Abstrakt
Punktem wyjścia niniejszego artykułu jest zyskująca na znaczeniu tendencja współczesnej sztuki do łączenia tzw. klasycznie rozumianegoczytelnictwa z innowacyjnymi możliwościami, jakie niosą nowe media. Zarówno dzieła nowomedialne, jak i klasyczne dzieła literackie zaadaptowane pod ich możliwości (nie wspominając już o nowych typach książki, takich jak audiobooki czy e-booki, a także o nowych teoriach rozróżniających ich inność) świadczą o zmianie paradygmatu, w perspektywie której pojęcie medium wydaje się anachroniczne. Tym samym, niniejszy artykuł proponuję zarzucić tę kategorią i skupić się na pojęciu interfejsu. Ten obiecujący trop pozwala nam dostrzec i afirmować materialne aspekty dzieła liberackiego, pozwalając nam dostrzec jego wpływy na percepcyjne, temporalne, przestrzenne i zmysłowe możliwości "czytelnika". W związku z tym, liberatura może zostać uznana jako konstytutywne element epoki, w której żyjemy. Niezależnie czy jest ona jedynie modną kategorią czy świadczy o właściwym przełomie, liberatura uwydatnia rolę materialnego aspektu komunikacji i staje się częścią większego zbioru zjawisk, konstytutywnych dla naszej już transmedialnej codzienności.
Słowa kluczowe
Liberatura; Medium; Interfejs; Literackość; Czytelnik
Bibliografia
Aarseth, Espen. Cybertext. Perspectives on Ergodic Literature. Baltimore–London: The Johns Hopkins University Press, 1997.
Augustyn, św. Wyznania. Przeł. Zbigniew Kubiak. Kraków: Znak, 2001.
Bazarnik, Katarzyna. “Introduction: Modernist Roots of Liberature”. W Incarnations of Material Textuality: From Modernism to Liberature, red. Katarzyna Bazarnik, Izabela Curyłło-Klag. Newcastle: Cambridge Scholars Publishing, 2014.
Bazarnik, Katarzyna. “Liberature: a New Literary Genre?”. W Insistent Image, red. Elżbieta Tabakowska, Christina Ljungberg, Olga Fisher. Amsterdam and Philadelphia: Amsterdam John Benjamins Publishing Company, 2007.
Bazarnik, Katarzyna. „Liberatura czyli o powstawaniu gatunków (literackich)”. W Zenon Fajfer, Liberatura czyli literatura totalna. Teksty zebrane z lat 1999–2009/Liberature or total literature. Collected Essays 1999–2009, red. Katarzyna Bazarnik. Kraków: Ha!art, 2010.
Celiński, Piotr. Interfejsy. Cyfrowe technologie w komunikowaniu. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2010.
Drucker, Johanna. Entity to Event: From Literal, Mechanistic Materiality to Probabilistic Materiality. Parallax, nr 4 (2009).
Drucker, Johanna. The Visible Word. Experimental Typography and Modern Art, 1909–1923. Chicago–London: University of Chicago Press, 1996.
Emerson, Lori. Indistinguishable from Magic: Invisible Interfaces and Digital Literature as Demystifier, w: Reading Writing Interfaces. From the Digital to the Bookbound. Minneapolis–London: University of Minnesota Press, 2014.
Emerson, Lori. Reading Writing Interfaces. From the Digital to the Bookbound. Minneapolis–London: University of Minnesota Press, 2014.
Escarpit, Robert. Rewolucja książki. Warszawa: PWN, 1969.
Głombiowski, Karol. „O dwóch tendencjach badań bibliologicznych”. Studia o książce, t. 11 (1981).
Górska, Irena. „Liberatura wobec rekonfiguracji aistheis”. Zagadnienia Rodzajów Literackich, nr 55(110), z. 2 (2012).
Górska-Olesińska, Monika. „Playable poetry” i gry komputerowe. Krytyczne negocjacje. W Olbrzym w cieniu. Gry w kulturze audiowizualnej, red. Andrzej Pitrus. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2012
Hayles, Katherine N. Writing Machines. London–Cambridge: MIT Press, 2002.
Hayles, Katherine N., Jessica Pressman. Comparative Textual Media. Transforming the Humanities in the Postprint Era. Mineapolis–London: University of Minnesota Press, 2013.
Manovich Lev. „Estetyka postmedialna”, przeł. Ewa Wójtowicz. W Redefinicja pojęcia sztuka, red. Jolanta Dąbkowska-Zydroń. Poznań 2006.
Markowski Michał Paweł. „Formalizm”. W Anna Burzyńska, Michał Paweł Markowski, Teorie literatury XX wieku. Podręcznik. Kraków: Znak, Kraków.
Maziarczyk, Grzegorz. The Novel as Book. Textual Materiality in Contemporary Fiction in English. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2013.
Nowakowski, Radosław. Traktat kartkograficzny, czyli rzecz o liBeraturze. Dąbrowa Dolna: Liberatorium, 2002.
Nowakowski, Radosław. Utekstowienie znaku, uznakowienie tekstu. W Druga rewolucja książki, red. Violetta Trella. Gdynia: Miejska Biblioteka Publiczna, 2008.
Oz, Amos. Opowieść o miłości i mroku. Przeł. Leszek Kwiatkowski. Warszawa: Wydawnictwo MUZA, 2005.
Prajzner, Katarzyna. Tekst jako świat i gra. Modele narracyjności w kulturze współczesnej. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2009.
Pressman, Jessica. “The Aesthetic of Bookishness in Twenty-First-Century Literature.” Michigan Quarterly Review (Fall 2009).
Przybyszewska Agnieszka. „Po(d)żeranie tekstu. Wstęp do rozważań o czytaniu kinetycznymi”. w: E-polonistyka 3, red. Aleksandra Aleksandra Dziak, Sławomir Jacek Żurek. Lublin: Wydawnwictwo KUL, 2009.
Przybyszewska, Agnieszka. „Czytające dzieci Stefana Themersona. Ku nowym (słowo-dźwięko-)obrazom literackim”. W Trajektorie obrazów. Strategie wizualne w sztuce współczesnej, red. Ryszard Waldemar Kluszczyński, Dagmara Rode. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2015.
Przybyszewska, Agnieszka. „Nowa? Wizualna? Architektoniczna? Przestrzenna? Kilka słów o tym, co może literatura w dobie Internetu.” W E-polonistyka, red. Aleksandra Dziak, Sławomir Jacek Żurek. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2009.
Przybyszewska, Agnieszka. „O niektórych strategiach otwarcia na czytelnika
Przybyszewska, Agnieszka. Zmysłowy taniec ożywionych liter – kilka słów o typografii elektronicznej. Sztuka Edycji. [w druku]
Simanowski, Roberto. “What is and to What End Do We Read Digital Literature?” W Literary Art in Digital Performance. Case Studies in New Media Art and Criticism, red. Francisco J. Ricardo. New York–London: Continuum, 2009 (online) <http://dm.postmediumcritique.org/ Book_LiteraryArtInDigitalPerformance.pdf> (dostęp: 28.05.2013).
Simanowski, Roberto. Digital Art and Meaning. Reading Kinetic Poetry, Text Machines, Mapping Art, and Interactive Installations. Minneapolis: University of Minnesota Press, 2011.
Szkłowski, Wiktor. „Wskrzeszenie słowa,” przeł. Franciszek Siedlecki. WRosyjska szkoła stylistyki, red. Maria Renata Mayenowa, Zygmunt Saloni. Warszawa: PIW, 1970.
w wybranych przykładach literatury nowomedialnej (rekonesans)”. W Teksty kultury uczestnictwa, red. Andrzej Dąbrówka, Maciej Maryl, Aleksandra Wójtowicz. (w druku).
Wardrip-Fruin, Noah. “From Byte to Inscription. An Interview with John Cayley by Brian Kims Stefans”. The Iowa Review Web (February 2003) (online) <http://iowareview.uiowa.edu/TIRW/TIRW_Archive/tirweb/feature/cayley/cayley_interview.pdf> (dostęp: 28.05.2013)
Wardrip-Fruin, Noah. “From Instrumental Texts to Textual Instruments”. W Proceedings of Digital Art and Culture 2003, Melbourne 2003 (online) <http://www.hyperfiction.org/texts/textualInstrumentsShort.pdf >(dostęp: 28.05.2013)
Wardrip-Fruin, Noah. “Playable Media and Textual Instruments”. WThe Aesthetics of Net Literature. Writing, Reading and Playing in Programmable Media, red. Peter Gendolla, Jörgen Schӓfer. Bielfeld, Transcript 2007.
Katedra Teorii Literatury Instytut Kultury Współczesnej Uniwersytet Łódzki Polska
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
