Czajka (nad)zwyczajna. Perspektywa ekokrytyczna w narracjach o Zagładzie Izabeli Czajki Stachowicz
Abstrakt
(Extra‑)Ordinary Czajka. An Ecocritical Perspective in Izabela Czajka Stachowicz’s Narrations of the Shoah
In the article, the author attempts to prove how valuable a change of methodology can be when it comes to war and Shoah literature of Izabela Czajka Stachowicz. Instead of a reading focused on the writer as a celebrity who shows off and is permeated with sexism, the author proposes the ecocritical and posthumanist reading in its broad understanding, grounded primarily upon the works of Rosi Braidotti. Basing on this perspective, the author discusses the diary entitled Ocalił mnie kowal, situating it against the background of Czajka’s autobiographical prose as well as numerous other war diaries and memoirs of the Jews. Czajka’s writings above all embrace plants and animals with figurative care, but at the same these texts they do not lack realistic narration, devoted to the examples of agreements that the writer hiding on the “Aryan side” has made with homeless or enslaved hens, dogs, and cats.
Key words: Shoah, animals, Polish People’s Republic (PRL), stereotypes, female writing
Bibliografia
Adama Czerniakowa dziennik getta warszawskiego: 6 IX 1939–23 VII 1942. Oprac. M. Fuks. Warszawa 1983.
Auerbach R.: Pisma z getta warszawskiego. Oprac. K. Szymaniak. Warszawa 2016.
Banach A.: Ociepka. Malarz dnia siódmego. Kraków 1958.
Barcz A.: Realizm ekologiczny. Od ekokrytyki do zookrytyki w literaturze polskiej. Katowice 2016.
Braidotti R.: Po człowieku. Przeł. J. Bednarek, A. Kowalczyk. Warszawa 2014.
Braidotti R.: Podmioty nomadyczne. Ucieleśnienie i różnica seksualna w feminizmie współczesnym. Przeł. A. Derra. Warszawa 2009.
Buryła S.: Topika Holokaustu. Wstępne rozpoznanie. W: S. Buryła: Wokół Zagłady. Szkice o literaturze Holokaustu. Kraków 2016, s. 49–82.
Czajka Stachowicz I.: Córka czarownicy na huśtawce. Warszawa 1971.
Czajka Stachowicz I.: Córka czarownicy na huśtawce. Warszawa 1992.
Czajka Stachowicz I.: Dubo… Dubon… Dubonnet. Kraków 1970.
Czajka Stachowicz I.: Król węży i salamandra. Warszawa 1968.
Czajka Stachowicz I.: Lecę w świat. Warszawa 1961.
Czajka Stachowicz I.: Ocalił mnie kowal. Warszawa 2013.
Czajka Stachowicz I.: Płynę w świat. Warszawa 1965.
Fiedorczuk J.: Cyborg w ogrodzie. Wprowadzenie do ekokrytyki. Gdańsk 2015.
Fiedorczuk J.: Ekofeminizm [hasło]. W: Encyklopedia gender. Płeć w kulturze. Red. M. Rudaś‑Grodzka i in. Warszawa 2014, s. 115–117.
Foltz R.C.: Czy przyroda jest sprawcza w znaczeniu historycznym? W: Teoria wiedzy o przeszłości na tle współczesnej humanistyki. Antologia. Red. E. Domańska. Przeł. A. Czarnacka. Poznań 2010, s. 631–659.
Gelbard I. (por. Czajka): Pieśni żałobne getta. Katowice 1946.
Haraway D.: Manifest gatunków stowarzyszonych. Przeł. J. Bednarek. W: Teorie wywrotowe. Antologia przekładów. Red. A. Gajewska. Poznań 2012, s. 241–260.
Jarzyna A.: Szlemiele. Zwierzęta wobec Zagłady w literaturze dla dzieci. „Narracje o Zagładzie” 2016, nr 2, s. 235–256.
Kochanowski J.: Psalm 91 [Qui habitat in adiutario altissimi]. W: J. Kochanowski: Dzieła polskie. Tom drugi. Warszawa 1955, s. 206.
Koniuszy J.: Czajka (Vanellus vanellus). „Eko i My” 1996, nr 4 (14), s. 11.
Kraskowska E.: Humor w kobiecych narracjach o Zagładzie. W: Polskie pisarstwo kobiet w wieku XX: procesy i gatunki, sytuacje i tematy. Red. E. Kraskowska, B. Kaniewska. Poznań 2015, s. 421–442.
Krupiński P.: „Dlaczego gęsi krzyczały?”. Zwierzęta i Zagłada w literaturze polskiej XX i XXI wieku. Warszawa 2016.
Laskier R.: Pamiętnik. Będzin 2008.
Lewin A.: Dziennik. Oprac. K. Person. Warszawa 2016.
Małczyński J.: Drzewa „żywe pomniki” w Muzeum – Miejscu Pamięci w Bełżcu. „Teksty Drugie” 2009, nr 1–2, s. 208–214.
Nastulanka K.: O dobrej wróżce, chytrym kowalu i narodzinach oraz cudownym ocaleniu Czajki. „Nowa Kultura” 1957, nr 11, s. 4.
Nawarecki A.: Pokrzywa. Eseje. Chorzów–Sosnowiec 1996.
Perechodnik C.: Spowiedź. Oprac. D. Engel. Warszawa 2011.
Puchalski W.: Ptaki naszych pól, łąk i wód. Warszawa 1986.
Rudniańska J.: Kotka Brygidy. Lasek 2007.
Rymkiewicz J.M.: Umschlagplatz. Gdańsk 1992.
Sax B.: Animals in the Third Reich. Pets, Scapegoats, and the Holocaust. Foreword K.P. Fischer. New York–London 2000.
Sierakowiak D.: Dziennik. Pięć zeszytów z łódzkiego getta. Red. A. Adelson. Oprac. K. Turowski. Warszawa 2015.
Sławek T.: Ornit(e)ologia. W: Ptaki. Przeploty. Red. B. Mytych‑Forajter, K. Jaglarz. Katowice 2015, s. 115–153.
Sokołowski J.: Ptaki ziem polskich. T. 2. Warszawa 1972.
Sołowianiuk P.: Ta piękna mitomanka. O Izabeli Czajce‑Stachowicz. Warszawa 2011.
Sygnarski S.: Jestem czajka, ptak wodny. Dostępne w Internecie: http://sygnarski.salon24.pl/483821,jestem‑czajka‑ptak‑wodny [data dostępu: 02.05.2017].
Tomczok M.: Pomaganie pomimo. Chłopi i znajda w pamiętniku Izabeli Czajki Stachowicz (w druku).
Wierciński E.: Gałązki akacji. „Midrasz” 2005, nr 9, s. 50–56.
Żabicki Z.: Czajka w krainie mitu. „Nowa Kultura” 1961, nr 22 (523), s. 23.
Żukrowski W.: Bajkowy Paryż. „Nowe Książki. Dwutygodnik literacki i naukowy” 1970, nr 14/488, s. 842.
Instytut Nauk o Literaturze Polskiej, Uniwersytet Śląski
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
