„Spieszczenie monstrualności”? Kołysanka w cieniu Zagłady
Abstrakt
“Belittling the Monstrosity?”. Lullaby in the Shadow of the Shoah
The paper attempts to demonstrate the changing awareness of literary genres among the authors of Jewish descent writing in Polish and Yiddish, on the example of poetic lullabies. It is argued that although the immense popularity of this genre – among both professionals and amateurs – stems from the particular historical context, it is also connected to the emotions the lullaby evokes (as it connotes the idyllic childhood, as well as the somatic proximity with the mother) and the lack of rigid rules. Moreover, the eponymous genre intertwines with the genre indicators derived from epicedium – that is, lament – in order to make the liminal experience possible to be articulated. In the lullabies written during the times of military occupation and the extermination of the Jews, the addressee happens to be a guarantee of the continuity of the lineage; the lullaby thus unfolds its own elegiac and consoling potentialities. The authors presented in this paper reconcile the idyllic tone with the testamentary one, whereas the lullaby itself with its semantic capacity turns out to be a universal genre.
Key words: lullaby, Shoah, genre studies, addressee, testimony
Bibliografia
Balbus S.: Między stylami. Wyd. II. Kraków 1996.
Balcerzan E.: Perspektywy „poetyki odbioru”. W: Problemy teorii literatury. Seria 2. Prace z lat 1965–1974. Wyd. II rozszerzone. Wrocław 1987, s. 42–57.
Balcerzan E.: Sytuacja gatunków. W: Polska genologia literacka. Red. nauk. D. Ostaszewska, R. Cudak. Warszawa 2007, s. 115–136.
Bauer Y.: Przemyśleć Zagładę. Przeł. J. Giebułtowski, J. Surewicz. Warszawa 2016.
Bilica K.: Nad kołyską. O kołysance, kołysankach Niekrasowa i „Kołysance Jeriomuszki” Musorgskiego. W: Forma i ekspresja w liryce wokalnej 1808–1909. Interpretacje. Red. M. Tomaszewski. Kraków 1989, s. 55–117.
Buryła S.: Tematy (nie)opisane. Kraków 2013.
Cieślikowski J.: Literatura i podkultura dziecięca. Wrocław 1975.
Cieślikowski J.: Wielka zabawa. Folklor dziecięcy. Wyobraźnia dziecka. Wiersze dla dzieci. Wrocław 1985.
Czermińska M.: (Nie)opowiedziane doświadczenie narodzin. Asymetria narracji o początku i końcu ludzkiej egzystencji. W: (Nie)obecność. Pominięcia i przemilczenia w narracjach XX wieku. Red. nauk. H. Gosk, B. Karwowska. Warszawa 2008, s. 191–205.
Derrida J.: Farmakon. W: J. Derrida: Pismo filozofii. Oprac. B. Banasiak. Przeł. K. Matuszewski. Kraków 1992, s. 43–69.
Didi‑ Huberman G.: Obrazy mimo wszystko. Przeł. B. Kubiak Ho‑Chi. Kraków 2012.
Drewnowski T.: Ucieczka z kamiennego świata. O Tadeuszu Borowskim. Warszawa 1962.
Freud Z.: Dowcip i jego stosunek do nieświadomości. Przeł. P. Reszke. Warszawa 1992.
Głowiński M.: Wisławy Szymborskiej ballada o Zagładzie. W: Lustra historii. Rozprawy i eseje ofiarowane Profesor Marii Żmigrodzkiej z okazji pięćdziesięciolecia pracy naukowej. Red. M. Kalinowska, E. Kiślak. Warszawa 1998, s. 183–189.
Greif G.: „…płakaliśmy bez łez…”. Relacje byłych więźniów żydowskiego Sonderkommando z Auschwitz. Przeł. J. Kapłon. Warszawa–Oświęcim 2001.
Grynberg M.: Oskarżam Auschwitz. Opowieści rodzinne. Wstęp A. Grupińska. Wołowiec 2014.
Grzemska A.: Wstyd matek, wstyd za matki w autobiografiach kobiet. W: Historie afektywne i polityki pamięci. Red. E. Wichrowska, A. Szczepan‑Wojnarska, R. Sendyka, R. Nycz. Warszawa 2015, s. 258–285.
Hirsch M.: Żałoba i postpamięć. Przeł. K. Bojarska. W: Teoria wiedzy o przeszłości na tle współczesnej humanistyki. Antologia. Red. E. Domańska. Poznań 2010, s. 247–280.
Janko A.: Mała Zagłada. Kraków 2015.
Jauss H.R.: Historia literatury jako wyzwanie rzucone nauce o literaturze (fragmenty). „Pamiętnik Literacki” 1972, R. 63, z. 4, s. 271–307.
Kłosińska K.: Miniatury. Czytanie i pisanie „kobiece”. Katowice 2006.
Kubiak T.: Kołysanka grudniowa. W: Dziecko w poezji polskiej. Wybór wierszy. Wybór I. Słońska. Warszawa 1963, s. 145–146.
The Last Lullaby. Poetry from Holocaust. Ed. and transl. by A. Kramer. Drawings by S. Lishinsky. Syracuse 1999.
Leociak J.: Doświadczenia graniczne. Studia o dwudziestowiecznych formach reprezentacji. Warszawa 2009.
Ługowska J.: W kręgu ludowych kołysanek – poezja i proza dzieciństwa. W: Wszystek krąg ziemski. Antropologia – historia – literatura. Prace ofiarowane Profesorowi Czesławowi Hernasowi. Red. P. Kowalski. Wrocław 1998, s. 206–214.
Maleszyńska J.: Piosenki, które śpiewała mi matka. W: J. Maleszyńska: Apologia piosenki. Studia z historii gatunku. Poznań 2013, s. 98–120.
Na mojej ziemi był Oświęcim… Oświęcim w poezji współczesnej. [Cz. 1]. Wybór i oprac. A.A. Zych. Oświęcim 1987.
Na mojej ziemi był Oświęcim… Oświęcim w poezji współczesnej. Cz. 2. Wybór i oprac. A.A. Zych. Oświęcim 1993.
Nie nad rzekami Babilonu. Antologia poezji jidysz w powojennej Polsce. Przeł., red. oraz słowo wstępne M. Ruta. Kraków 2012.
Obertyńska B.: Do mego syna. W: B. Obertyńska: Wiersze wybrane. Wybór M. Sprusiński. Wstępem i notą wydawniczą opatrzył A.Z. Makowiecki. Warszawa 1983, s. 151.
Opacka‑Walasek D.: Grochowiaka „gra z balladą”. W: Znajomym gościńcem. Prace ofiarowane Profesorowi Ireneuszowi Opackiemu. Red. T. Sławek, przy współudziale A. Nawareckiego i D. Pawelca. Katowice 1993, s. 125–134.
Opacki I.: Krzyżowanie się postaci gatunkowych jako wyznacznik ewolucji poezji. W: I. Opacki: Odwrócona elegia. O przenikaniu się postaci gatunkowych w poezji. Katowice 1999, s. 7–69.
Pawelec D.: Od kołysanki do trenów. Z hermeneutyki form poetyckich. Katowice 2006.
Pawelec D.: Paradoksy zamierania gatunków. W: Zamieranie gatunku. Red. M. Ładoń, G. Olszański. Katowice 2015, s. 11–22.
Phillips M.: Mikroskopowe i literackie historie. Problemy gatunkowości i dystansu. Przeł. M. Wróblewski, J. Płuciennik. „Teksty Drugie” 2011, nr 4, s. 126–146.
Piotrowiak M.: Idylla/testament. Wiersze przebrane. Testament/idylla. Wiersze przybrane. Katowice 2013.
Piotrowiak M.: „Kto ten pejzaż zimą niewydarzoną zatruł?”. Tropy egzystencji w liryce Jerzego Kamila Weintrauba. Katowice 2009.
Posmysz Z.: Królestwo za mgłą. Z autorką „Pasażerki” rozmawia Michał Wójcik. Kraków 2017.
Roberts D.E.: Motherhood and Crime. “Social Text” 1995, no 42. Dostępne w Internecie: http://www.jstor.org/stable/466666 [data dostępu: 30.04.2017].
Rodzynki z migdałami. W: Rodzynki z migdałami. Antologia poezji ludowej Żydów polskich. Przeł. J. Ficowski. Wrocław 1988, s. 25.
Rosenfeld A.H.: Podwójna śmierć. Rozważania o literaturze Holocaustu. Przeł. B. Krawcowicz. Warszawa 2003.
Ruta M.: Bez Żydów? Literatura jidysz w PRL o Zagładzie, Polsce i komunizmie. Kraków–Budapeszt 2012.
Rymkiewicz J.M.: Czym jest klasycyzm. Manifesty poetyckie. Warszawa 1967.
Sereny G.: W stronę ciemności. Rozmowy z komendantem Treblinki. Przeł. J.K. Milencki. Warszawa 2002.
Słowa pośród nocy. Poetyckie dokumenty Holokaustu. Wstęp, wybór tekstów i oprac. A. Żółkiewska. Przeł. M. Tuszewicki, A. Żółkiewska, M. Koktysz. Warszawa 2012.
Stefaniak B.: Spór nad kołyską. „Teksty Drugie” 2011, nr 4, s. 171–184.
Stöcker‑Sobelman J.: Kobiety Holokaustu. Feministyczna perspektywa w badaniach nad Shoah. Kazus KL Auschwitz‑Birkenau. Warszawa 2012.
Strzelewicz K.: Zapis. Opowieść Aleksandra Kulisiewicza. Kraków 1984.
Śniedziewski P.: Elegijna świadomość romantyków. Gdańsk 2015.
Święch J.: Poeci i wojna. Rozprawy i szkice. Warszawa 2000.
Tango łez śpiewajcie Muzy. Poetyckie dokumenty Holokaustu. Wstęp, wybór tekstów i oprac. B. Keff. Warszawa 2012.
Thomas L.V.: Trup. Od biologii do antropologii. Przeł. K. Kocjan. Łódź 1991.
Todorov T.: Poetyka. O perspektywie poetyki inaczej. [Przeł. S. Cichowicz]. Warszawa 1984.
Tuszyńska A.: Rodzinna historia lęku. Kraków 2005.
Ubertowska A.: Holokaust. Auto (tanato) grafie. Warszawa 2014.
Wądolny‑Tatar K.: Kołysanka w liryce XX i XXI wieku. Emergencja gatunku literackiego. Kraków 2014.
Wądolny‑Tatar K.: Maskowanie gatunku. Kołysanka w liryce współczesnej. „Napis” 2011, nr 17, s. 247–263.
Zabłocki S.: Antyczne epicedium i elegia żałobna. Geneza i rozwój. Wrocław 1965. Zaleski M.: Zamiast. O twórczości Czesława Miłosza. Kraków 2005.
Żukowski T.: Ballady o Szoa. W: Stosowność i forma. Jak opowiadać o Zagładzie? Red. M. Głowiński, K. Chmielewska, K. Makaruk, A. Molisak, T. Żukowski. Kraków 2005, s. 223–244.
Żywulska K.: Przeżyłam Oświęcim. Warszawa 1996.
Wydział Filologiczny, Uniwersytet Śląski
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
