Dyskurs historii



Abstrakt

Artykuł snuje refleksję nad lingwistycznymi cechami dyskursu historycznego w odpowiedzi na pytanie do jakiego stopnia dyskurs historyczny różni się od innych form narracyjnych opisujących zdarzenia wyobrażone oraz czy w dalszym ciągu prawomocnym jest myślenie o historiografii jak o dyskursie mającym uprzywilejowaną relację znaczeniową z opisywaną przez siebie rzeczywistością. W części poświęconej aktowi wypowiedzenia Barthes posługuje się pojęciem szyfteru wprowadzonym przez Romana Jacobsona, by przeanalizować te elementy dyskursu historycznego, których funkcją jest zwrócenie uwagi na organizacje samej wypowiedzi, komunikację z czytelnikiem, bądź dyskursywne zaznaczenie lub wymazanie obecności podmiotu piszącego. Część poświęcona wypowiedzi skupia się na procesach dyskursywnych wprowadzających rozróżnienie między poszczególnymi kategoriami jednostek treści historycznych oraz na omówieniu ich późniejszej roli w językowej i kulturowej konstrukcji statusu dyskursu historycznego. W podsumowaniu Bathes skupia się na konsekwencjach powyższych wniosków dla wytwarzania historycznego sensu poprzez narrację , który to sens nazywa efektem rzeczywistości.


Pobierz

Opublikowane : 2010-01-01


BarthesR. (2010). Dyskurs historii. Er(r)go. Teoria - Literatura - Kultura, (20/21). Pobrano z https://www.journals.us.edu.pl/index.php/ERRGO/article/view/2551

Roland Barthes  errgo@us.edu.pl
Roland Barthes , (ur. 12 listopada 1915 w Cherbourg, Normandia, zm. 25 marca 1980 w Paryżu) – francuski krytyk literacki, pisarz, czołowy przedstawiciel strukturalizmu i poststrukturalizmu francuskiego, teoretyk semiologii.

Urodził się jako syn Louisa Barthes’a, służącego wówczas w marynarce wojennej, oraz jego towarzyszki życia Henriette Binger. Ojca stracił wcześnie - Louis Barthes poległ podczas bitwy morskiej na Morzu Północnym. Lata dzieciństwa spędził w Bajonnie, wychowywany przez matkę i ciotkę, kobietą bardzo muzykalną, która udzielała mu lekcji gry na fortepianie; w 1924 roku razem z matką przeprowadzili się do Paryża. W autobiograficznym tekście Barthes wspomina: "W mojej przeszłości najbardziej fascynuje mnie dzieciństwo; to właśnie ono - i tylko ono - kiedy spoglądam wstecz - sprawia, że nie żałuję czasu minionego".

Przez całe życie wielkie znaczenie miał dla Barthes’a teatr. Już jako uczeń udzielał się w szkolnej trupie teatralnej - jedną z jego najważniejszych ról była rola króla Dariusza. W pracy maturalnej zajmował się tragedią grecką. Swoje Essais critiques poświęcił teatrowi awangardowemu.

Barthes był bardzo obiecującym studentem - studiował w latach 1935-1939 na Sorbonie - licencjat uzyskał na podstawie pracy z literatury klasycznej. Naukę często musiał przerywać ze względu na zły stan zdrowia - cierpiał na gruźlicę, często musiał udawać się do sanatorium. To właśnie z tego względu musiał pożegnać się z myślą o dalszej karierze akademickiej, z tego też względu nie został powołany do armii w chwili wybuchu II wojny światowej.

Lata 1939-1948 spędził Barthes na studiowaniu gramatyki i filologii; opublikował wówczas pierwsze prace, parał się medycyną. W roku 1948 powrócił do zajęć akademickich - podejmował (raczej dorywczo) pracę w Instytutach Francuskich we Francji, Rumunii i Egipcie. Udzielał się wówczas jako autor w lewicowym czasopiśmie paryskim Combat - z artykułów tam publikowanych stworzył swe pierwsze poważne dzieło Le degré zéro de l'écriture (1953). W 1952 roku Barthes trafił do Centre national de la recherche scientifique, gdzie studiował leksykologię i socjologię.

We wczesnych latach sześćdziesiątych zajmował się semiologią i strukturalizmem - pracował na różnych stanowiskach w różnych miastach we Francji; jego - widoczne w publikowanych wówczas pracach - nieortodoksyjne myślenie sprawiło, że znalazł się w konflikcie z innymi myślicielem francuskim, Raymondem Picardem, który zaatakował new criticism (z kierunkiem tym - błędnie - utożsamił on Barthes’a) za obskurantyzm i brak szacunku dla korzeni kultury literackiej.

Pod koniec lat sześćdziesiątych Barthes ugruntował swą pozycję. Odbył podróże do USA i Japonii, pisał do awangardowego magazynu literackiego Tel Quel. W latach siedemdziesiątych kontynuował prace krytycznoliterackie, dążąc do nowych ideałów tekstualności i neutralności powieściowej.

W 1977 otrzymał katedrę semiologii w Collège de France. W tym samym roku zmarła jego matka - Barthes bardzo boleśnie przeżył tę stratę. W swym ostatnim wielkim dziele La chambre claire (Światło obrazu) Barthes przywołuje jej postać: tekst ten jest, z jednej strony, teorią komunikacji odbywającej się za pośrednictwem medium fotografii, z drugiej zaś medytacją nad starą fotografią matki.

W pracach lingwistycznych i semiotycznych Barthes’a można wyróżnić trzy fazy: początkowo dla jego ujęcia mitologii codzienności (Mitologie) miarodajne były poglądy teoretyków takich jak André Gide, Karl Marx i Bertolt Brecht; później można dostrzec w nich wpływy językoznawców, pojawiają się zatem nazwiska takie, jak: Ferdinand de Saussure, Roman Ossipowicz Jakobson oraz Louis Hjelmslev. Nie chcąc dopuścić do powstania sytuacji, w której semiologia ugrzęźnie w dogmatach naukowych, Barthes podjął próbę uwzględniania w swych pracach perspektywy filozoficznej i psychologicznej, ulegając wpływowi dzieła Jacques’a Lacana.

Mimo to jakakolwiek systematyzacja dzieła Barthes’a to zadanie problematyczne: początkowo zafascynowany jakimś tematem, wkrótce go porzucał, zajmował się czymś innym, pozostawiając dokończenie już rozpoczętego dzieła współpracownikom. Ta zasada "przedłużania" i "zmiany miejsca" (Barthes: dépaysement) uchodzi za "demitologizującą zasadę główną" dzieła Barthes’a, choć niektórzy badacze dostrzegają w tym uleganie eskapizmowi.

Barthes był wielkim znawcą muzyki, był pianistą i kompozytorem. Interesował się też malarstwem - zachęcił go do tego jego przyjaciel Cy Twombly.

Potrącony 25 lutego 1980 roku przez ciężarówkę (wychodził z przyjęcia u prezydenta François Mitterranda), Barthes zmarł miesiąc później w paryskim szpitalu



Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.

1. Licencja

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.

2. Oświadczenie Autora

Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.

Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.

UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).

3. Prawa użytkownika

Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.

4. Współautorstwo

Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.

Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).