Pojęcie „świata” w koncepcjach Szkoły Praskiej i w teorii narracji fikcjonalnej Doležela



Abstrakt

Z czeskiego przełożyła Małgorzata Kalita.

Niniejszy artykuł przedstawia i omawia wybrane rozumienia pojęcia "świata," podejmowanego przez członków szkoły praskiej oraz obecnego w pismach Doležela. Dzięki temu, podejmuje on próbę wskazania znaczących różnic, jak i podobieństw między różnymi użyciami tego pojęcia. W toku dyskusji, uwydatnione zostają przedewszystkim użycia odwołujące się do opisu świata przedstawionego w poszczególnych dziełach literackich oraz odwołujące się do otaczającej nas empirycznej rzeczywistości poprzez system odniesień. Najważniejsza część artykułu poświęcona jest złożonej analizie rzeczywistości "intencjonalnej" wedle Mukařovskiego oraz Ingardena, oraz relacyjnej analizie wariantów tego pojęcia u Doležela i Vodički. Konkludując swój wywód, autor twierdzi, iż mimo pewne użycia "świata" zdają się nakładać na siebie, nie należy stosować ich jako synonimów, ponieważ fundamentalne rozbieżności w użyciu tego pojęcia wyrastają z różnych referentów.


Słowa kluczowe

Świat; Teoria literatury; Szkoła Praska; Strukturalizm

BChvatík, K. Strukturální estetika. Brno: Host, 2001.

Doležel, L. Narrative Modes in Czech Literature. Toronto – Buffalo: University of Toronto Press, 1973.

Doležel, L. Narativní způsoby v české literature. Praha: Československý spisovatel 1993.

DoležeL, L. Kapitoly z dějin strukturální poetiky. Od Aristotela k Pražské škole. Brno: Host 2000.

Doležel, L. Heterocosmica. Fikce a možné světy. Praha: Karolinum 2003.

Doležel, L. Felix Vodička a moderní naratologie. „Česká literatura” 44, , č. 4 (1996): 339-345.

Doležel, L. Kompozice „Labyrintu světa a ráje srdce” J. A. Komenského, „Česká literatura” 17, č. 1/2 (1969): 37-54.

Doležel, L. Mimesis and Possible Worlds, „Poetics Today” 9, (1988): 475-496.

Doležel, L. Strukturální tematologie a sémantika možných světů. Případ dvojníka. Česká literatura 39, č. 1, (1991): 1-13.

Doležel, L. O možných světech, fikčnosti a o tom, co nám zabraňuje beztrestně žvanit, „Česká literatura” 53, č. 2 (2005): 240-253 [Wywiad; rozm. przepr.: P. A. Bílek, T. Kubíček].

Eco, U. The Limits of Interpretation. Bloomington / Indianapolis: Indiana University Press, 1994.

Fořt, B. Úvod do sémantiky fikčních světů. Brno: Host ,2005.

Fořt, B. Teorie vyprávění v kontextu Pražské školy. Brno: Masarykova Univerzita, 2008.

Hankiss, J. Les problèmes du milieu, Helicon 3, 1941.

Ingarden, R. O poznávání literárního díla. Přel. Hana Jechová, Praha: Československý spisovatel 1967.

Ingarden, R. Das literarische Kunstwerk. Tübingen: Max Niemeyer Verlag 1965 (česky: Umělecké dílo literární. Přel. Antonín Mokrejš, Praha: Odeon, 1989).

Jacquenod, C. Cotribution à une étude du concept de fiction, Berne: Lang, 1988.

Jedlička, A. Josef Jungmann a obrozenská terminologie literárně vědná a linguistická. Praha: Česká akademie věd a umění, 1948.

Jungmann, J. Slovesnost aneb Náuka o výmluvnosti prozaické, básnické i řečnické se sbírkou příkladů v nevázené i vázané řeči. Praha: České Museum, 1845.

Martin, Th. L. Poiesis and Possible Worlds: A Study in Modality and Literary Theory. Toronto − Buffalo − London: University of Toronto Press 2004.

Mukařovský, J. Filozofie jazyka básnického. [In:] Wiener slawistischer Almanach, Bd. 8, 1981, s. 13-76.

Mukařovský, J. Filozofie jazyka básnického. [In:] Idem, Básnická sémantika. Univerzitní přednášky Praha – Bratislava, ed. Miroslav Procházka, Praha : Karolinum 1995, s. 75-122.

Mukařovský, J. Filozofie básnické struktury. [In:] Wiener slawistischer Almanach, Bd. 8, 1981, s. 77–116.

Mukařovský, J. Předmluva. [In:] Idem, Kapitoly z české poetiky III, Praha: Svoboda 1948, s. 9–13.

Mukařovský, J. Básnická sémantika. Univerzitní přednášky Praha – Bratislava, ed. Miroslav Procházka, Praga: Karolinum 1995.

Pavel, Th. G. Fictional Worlds, Cambridge − Massachusetts − London: Harvard University Press 1986.

Petsch, R. Wesen und Formen der Erzählkunst, Halle/Saale: Max Niemeyer Verlag 1942.

Ronen, R. Possibe Worlds in Literary Theory, Cambridge: Cambridge University Press 1994.

Ryan, M.-L. Possible Worlds, Artifical Intelligence and Narrative Theory. Bloomington – Indianapolis : Indiana University Press, 1991.

Sládek, O. Fiktivní a fikční světy. Několik poznámek k teoretickým přístupům Felixe Vodičky a Lubomíra Doležela. [In:] Jedličková, Alice (red.): Felix Vodička 2004, Praha: ÚČL AV ČR 2004, s. 99–106.

Sládek, O. K teorii a metodologii Lubomíra Doležela. [In:]: Fořt, Bohumil (red.): Heterologica. Poetika, lingvistika a fikční světy, Praha: Ústav pro českou literaturu AV ČR, v. v. i. 2012, s. 15−39.

Sládek, O., Fořt, B. The Prague School and Lubomír Doležel’s Theory of Fictional Worlds. W: Schmid, Wolf (Hrsg.): Slavische Erzähltheorie. Russische und tschechische Ansätze, Berlin − New York: Walter de Gruyter 2009, s. 313/352.

Tomaševskij, B. Teorie literatury, přel. Renáta i Karel Štindl, Praha: Lidové nakladatelství 1970.

Traill, N. H. Possible Worlds of the Fantastic. The Rise of the Paranormal in Literature. Toronto: University of Toronto Press 1996.

Vodička, F. Struktura vývoje. Praha: Dauphin 1998 [1969].

Vodička, F. Počátky krásné prózy novočeské. Příspěvek k literárním dějinám doby Jungmannovy. Jinočany: Nakladatelství H&H 1994 [1948].

Vodička, F. (ed.). Dějiny české literatury II. Literatura národního obrození. Praha: Nakladatelství Československé akademie věd 1960.

Vodička, F. Jungmannova úloha v českém obrození, „Slovo a slovesnost” 10, 1948, s. 129–135.

Vodička, F. Kulturní politika Josefa Jungmanna. [In:] Idem, Cesty a cíle obrozenské literatury. Praha: Československý spisovatel 1958, s. 127–145.

Vodička, F. Obrození jako problém literární. [In:] Idem, Struktura vývoje, Praha: Dauphin, 1998, s. 81–104.

Pobierz

Opublikowane : 2015-01-01


SládekO. (2015). Pojęcie „świata” w koncepcjach Szkoły Praskiej i w teorii narracji fikcjonalnej Doležela. Er(r)go. Teoria - Literatura - Kultura, (30). Pobrano z https://www.journals.us.edu.pl/index.php/ERRGO/article/view/2798

Ondřej Sládek  sladek@ucl.cas.cz
Academy of Sciences of the Czech Republic, Institute of Czech Literature 
BIO Ondřeja Sládka



Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.

1. Licencja

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.

2. Oświadczenie Autora

Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.

Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.

UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).

3. Prawa użytkownika

Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.

4. Współautorstwo

Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.

Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).