Postsekularyzm jako sposób reanimacji lektury postkolonialnej? O granicach i paradoksach <i>secular criticism</i>



Abstrakt

For an abstract in English, scroll down

Alina Mitek-Dziemba
Wydział Filologiczny
Uniwersytet Śląski w Katowicach

Postsekularyzm jako sposób reanimacji lektury postkolonialnej? O granicach i paradoksach secular criticism

Abstrakt: 
Mimo iż trudno wyobrazić sobie zjawisko, które byłoby mocniej splecione z procesami kolonizacji i dekolonizacji niż sekularyzm, liczba odniesień do niego w postkolonialnym pisarstwie i wypracowanej przezeń teorii krytycznej jest raczej szczupła. Ta krytyczna małomówność wydaje się być trudna do uzasadnienia, jeśli zważy się na fakt, że procesy sekularyzacyjne od ponad dekady sytuują się w ogniu najgorętszych polityczno-ideologicznych debat, zaś ich krytyczny ogląd i przewartościowanie jawią się jako nieuchronne w obliczu zakwestionowania historycznego paradygmatu rozdziału religii i tego, co świeckie przez alternatywne sposoby porządkowania przestrzeni publicznej w niezachodnich społeczeństwach, zwłaszcza gdy te ostatnie stają się, wraz z obecnością imigrantów, istotnym czynnikiem kulturowej gry także w krajach Zachodu. Wraz z gwałtownym rozwojem wydarzeń po 9/11, który większości postkolonialnych krytyków narzucił czarno-białą optykę wpisywania demokracji i sekularyzmu w eurocentryczne (a więc kolonialne) ramy, opozycja sekularne-religijne stała się jedną z fundujących postcolonial studies dychotomii, które usiłują one przekroczyć, zdając sobie sprawę z niemożności tego przedsięwzięcia. Określenie „postsekularny” natomiast, mimo wszystkich subtelności, jakie towarzyszyły wprowadzaniu tego terminu w obszarze filozofii, teologii, socjologii i literatury, dla wielu rzeczników postkolonializmu zaczęło po prostu sygnalizować postawę krytycznej niechęci wobec sekularystycznego porządku, uznanego za kwintesencję zachodniej nowoczesności i programu Oświecenia, a opowiadającego się za dokonaniem gwałtownego cięcia pomiędzy publicznym rozumem i potrzebą wiary. Celem artykułu jest zatem zbadanie znaczeń przypisywanych postsekularyzmowi i duchowości postsekularnej w myśli postkolonialnej, oraz ocena prób literaturoznawczego zastosowania tych kategorii.

Słowa kluczowe: postsekularyzm, postkolonializm

Postsecularism as a Way of Reanimating Postcolonial Reading Practices. On the Limits and Paradoxes of Secular Criticism

Abstract: Even though it is difficult to imagine a phenomenon more closely intertwined with the processes of colonization and decolonization than secularism, there are scant references to it in the postcolonial writing and accompanying critical theory. The critics’ reticence seems hardly justifiable considering the fact that secularization processes have been in the centre of the hottest political and ideological debate for more than a decade now, while their critical examination and evaluation appears inevitable due to the ongoing process of undermining the historical view of the religious – secular divide by alternative ways of ordering the public space in non-Western societies, especially as the latter have also become, on the immigrants’ arrival and vocal presence, a powerful factor in the political game played out within Western countries. As the violent course of events after 9/11 has prompted most of the postcolonial critics to perceive Western democracy and secularism in the black-and-white mode by inscribing it in the Eurocentric and colonial framework, the secular-religious opposition has become one of the postcolonial studies’ fundamental dichotomies that it seeks to transgress and overcome, even though the attempt may well be in vain. Consequently, the term “postsecular,” despite all the subtlety with which it was introduced into the fields of philosophy, theology, sociology and literature, has come to indicate a posture of critical aversion to the secularist order as quintessential of the Western modernity and Enlightenment project and opting for the radical division between the public reason and the need for faith. The aim of the article is thus to examine the meanings ascribed to the terms such as “postsecularism” and “postsecular spirituality” in postcolonial theory, as well as to evaluate the attempts at their application to the field of literary studies.

Keywords: postsecularism, postcolonialism


Słowa kluczowe

Postkolonializm; postsekularyzm

Abeysakara, Ananda, The Politics of Postsecular Religion: Mourning Secular Futures, Columbia University Press, New York 2008.

Bielik-Robson, Agata, Deus otiosus: ślad, widmo, karzeł, w: Deus otiosus. Nowoczesność w perspektywie postsekularnej, red. A. Bielik-Robson, M. A. Sosnowski, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2013.

Bogalecki, Piotr, Szczęśliwe winy teolingwizmu. Polska poezja po roku 1968 w perspektywie postsekularnej, Universitas, Kraków 2016.

Braidotti, Rosi, Po człowieku, przeł. J. Bednarek, A. Kowalczyk, PWN, Warszawa 2014.

Butler, Judith, The Sensibility of Critique: Response to Asad and Mahmood, w: T. Asad, W. Brown, J. Butler, S. Mahmood, Is Critique Secular? Blasphemy, Injury, and Free Speech, Towsend Center for the Humanities, Berkeley, Los Angeles, London 2009.

Caputo, John D., Vattimo, Gianni, After the Death of God, ed. J.W. Robbins, Columbia University Press, New York 2007.

Chatterjee, Partha, Empire and Nation. Selected Essays, Columbia University Press, New York 2010.

Childs, Peter, R.J. Patrick Williams, An Introduction to Post-Colonial Theory, Prentice Hall, London and New York 1997.

Comparative Secularisms in a Global Age, ed. L. E. Cady, E. Shakman Hurd, Palgrave Macmillan, New York and Basingstoke 2010.

Drzewo Poznania. Postsekularyzm w przekładach i komentarzach, red. P. Bogalecki, A. Mitek-Dziemba, Fa-Art i Uniwersytet Śląski, Katowice 2012.

Fernée, Tadd, Enlightenment and Violence: Modernity and Nation-Making, Sage Publications, New Dehli 2014.

Gandhi, Leela, Teoria postkolonialna. Wprowadzenie krytyczne, przeł. J. Serwański, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2008.

Huggan, Graham, Is the ‘Post’ in the ‘Postsecular’ the ‘Post’ in ‘Postcolonial’? „Modern Fiction Studies”, vol. 56, no. 4, Winter 2010.

Huggan, Graham, Tiffin, Helen,Postcolonial Ecocriticism: Literature, Animals, Environment, Routledge, London and New York 2010.

Jarzyńska, Karina, Postsekularyzm – wyzwanie dla teorii i historii literatury (rozpoznanie wstępne), „Teksty Drugie” 2012, nr 1.

Lloyd, Vincent William, Viefhues-Bailey, Ludger, Introduction: Is the Postcolonial Postsecular?, “Critical Research on Religion”, vol. 3 (1) / 2015.

Loomba, Ania, Kolonializm / Postkolonializm, przeł. N. Bloch, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2011.

Mahmood, Saba, Religious Reason and Secular Affect: An Incommensurable Divide?, “Critical Inquiry”, 2009, vol. 35, no. 4.

McClure, John A., Półwiary. Literatura postsekularna w czasach Pynchona i Morrison, przeł. T. Umerle, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2016.

McLennan, Gregor, The Postsecular Turn, „Theory, Culture & Society” 2010, vol. 27, no. 4.

Ondaatje, Michael, Anil’s Ghost, Alfred A. Knopf, New York 2000.

Ondaatje, Michael, Oczy Buddy, przeł. W. Sadkowski, Wydawnictwo Prószyński i S-ka, Warszawa 2000.

Ratti, Manav, The Postsecular Imagination. Postcolonialism, Religion, and Literature, Routledge, New York and London 2013.

Robbins, Bruce, Is the Postcolonial Also Postsecular? “boundary 2”, 40:1 (2013).

Said, Edward W., Humanism and Democratic Criticism, Columbia University Press, New York 2004.

Said, Edward W., Orientalizm, przeł. M. Wyrwas-Wiśniewska, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2005.

Said, Edward W., The World, the Text, and the Critic, Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts, 1983.

Sowa, Jan, Fantomowe ciało króla. Peryferyjne zmagania z nowoczesną formą, Universitas, Kraków 2011.

Pobierz

Opublikowane : 2018-12-30


Mitek-DziembaA. (2018). Postsekularyzm jako sposób reanimacji lektury postkolonialnej? O granicach i paradoksach <i>secular criticism</i&gt;. Er(r)go. Teoria - Literatura - Kultura, 2(37). Pobrano z https://www.journals.us.edu.pl/index.php/ERRGO/article/view/6142

Alina Mitek-Dziemba  greyhaired@interia.pl
Wydział Filologiczny Uniwersytet Śląski w Katowicach  Polska
Alina Mitek-Dziemba – doktor, adiunkt w Katedrze Literatury Porównawczej Uniwersytetu Śląskiego, absolwentka filologii angielskiej i filozofii. Tłumaczka dzieł filozofów nurtu neopragmatystycznego (Richard Shusterman, Richard Rorty), autorka artykułów sytuujących się na pograniczu estetyki filozoficznej i literatury porównawczej. Opublikowała książkę pod tytułem "Literatura i filozofia w poszukiwaniu sztuki życia. Nietzsche, Wilde, Shusterman" (Katowice 2011). Jest współredaktorką antologii "Drzewo Poznania. Postsekularyzm w przekładach i komentarzach" (Katowice 2012, z Piotrem Bogaleckim), Zredagowała także dwujęzyczny zbiór esejów pt. "Więzi wspólnoty. Literatura – religia – komparatystyka / The Ties of Community. Literature, Religion, Comparative Studies" (Katowice 2013) oraz książkę “Polytropos. Na drogach Tadeusza Sławka / Tracing Tadeusz Sławek’s Routes” (Katowice 2016). W swoich obecnych badaniach koncentruje się na komparatystyce literackiej, ekokrytyce, studiach ludzko-zwierzęcych, pragmatystycznie pojętej somaestetyce oraz teologii i myśli postsekularnej. Jest zaangażowana w organizowanie konferencji i sympozjów o tematyce dotyczącej zwierząt.



Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.

1. Licencja

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.

2. Oświadczenie Autora

Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.

Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.

UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).

3. Prawa użytkownika

Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.

4. Współautorstwo

Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.

Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).