Gdy azyl staje się więzieniem – przeciwdziałanie przemocy domowej w warunkach kwarantanny i izolacji
Abstrakt
Jednym z podstawowych środków przeciwdziałania rozprzestrzenianiu się wielu chorób zakaźnych jest zachowanie dystansu wobec innych osób. Nie jest więc przypadkiem, że w dobie pandemii COVID-19 polski ustawodawca sięgnął po takie rozwiązania, jak: izolacja domowa chorych, kwarantanna osób mających kontakt z zarażonymi, ograniczenia w działalności instytucji skupiających wiele osób. Po podobne metody sięgano w innych krajach. Jednym z dramatyczniejszych skutków ubocznych zakazu opuszczania mieszkania jest narażenie osób odizolowanych na przemoc ze strony domowników. Równoczesne wstrzymanie aktywności instytucji pomocowych sprawia, że ofierze dużo trudniej uzyskać wsparcie. Tekst podejmuje problem prawnych i faktycznych środków przeciwdziałania przemocy domowej w warunkach separacji. Autorki poddają analizie polskie regulacje prawne – zarówno te wprowadzone na potrzeby przeciwdziałania przemocy w rodzinie, jak i te szczególne, związane ze zwalczaniem wirusa. Poszukują odpowiedzi na pytanie, jakie środki okazują się skuteczne w walce z przemocą domową w ekstremalnym czasie pandemii. Dostrzegają jednak, że doświadczenia tego okresu mogą podnieść poziom ochrony ofiar przemocy w każdym czasie.
Słowa kluczowe
przemoc domowa/przemoc w rodzinie; pandemia; COVID-19; kwarantanna; izolacja
Bibliografia
Basak A.M., Uwarunkowania przemocy w rodzinie, „Pedagogika Rodziny” 2012, nr 2 (1), s. 124–135.
Bek D., Jaworska-Wieloch A., Sitarz O., Kształtowanie środków penalnych a prawo pokrzywdzonego i sprawcy do samostanowienia, C.H.Beck, Warszawa 2019.
Bliżej przyjęcia standardów Konwencji Stambulskiej ws. przemocy w rodzinie. RPO pisze do ministra Adama Lipińskiego, Rzecznik Praw Obywatelskich, https://www.rpo.gov.pl/pl/content/rpo-blizej-przyjecia-standardow-konwencji-stambulskiej-wsprzemocy-w-rodzinie [dostęp: 8.02.2021].
Błachut J., Problemy związane z pomiarem przestępczości, Wolters Kluwer, Warszawa 2007.
Cygan A., Przemoc psychiczna wobec partnerki w związkach intymnych, „Państwo i Społeczeństwo” 2013, nr 3, s. 31–51.
Dobkiewicz A., W kwarantannie wzrasta przemoc domowa. Czy polskie władze to zauważą?, „Gazeta Wyborcza” [dodatek: Wrocław], 12.04.2020, https://wroclaw.wyborcza.pl/wroclaw/7,35771,25859370,w-kwarantannie-wzrasta-przemoc-domowa-czy-polskie-wladze-to.html [dostęp: 30.12.2020].
European Countries Develop New Ways to Tackle Domestic Violence during Coronavirus Lockdowns, NBCNews, https://www.nbcnews.com/news/world/european-countriesdevelop-new-ways-tackle-domestic-violence-during-coronavirus-n1174301 [dostęp: 30.12.2020].
GUIDANCE Addressing Emerging Human Trafficking Trends and Consequences of the COVID-19 Pandemic, The OSCE Office for Democratic Institutions and Human Rights (ODIHR) and The United Nations Entity for Gender Equality and the Empowerment of Women (UN Women) 2020, https://www.osce.org/files/f/documents/2/a/458434_2.pdf [dostęp: 30.12.2020].
Helios J., Jedlecka W., Współczesne oblicza przemocy. Zagadnienia wybrane, E-Wydawnictwo. Prawnicza i Ekonomiczna Biblioteka Cyfrowa, Wrocław 2017.
https://16dayscampaign.org/ [dostęp: 30.12.2020].
https://statystyka.policja.pl/st/wybrane-statystyki/przemoc-w-rodzinie/50863,Przemocw-rodzinie.html [dostęp: 5.01.2021].
https://www.europarl.europa.eu/news/pl/headlines/society/20201119STO92007/nie-dlaprzemocy-wobec-kobiet [dostęp: 30.12.2020].
https://www.facebook.com/rumiankiibratki [dostęp: 30.12.2020].
https://www.refuge.org.uk/ [dostęp: 30.12.2020].
https://www.statystyka.policja.pl/st/wybrane-statystyki/przemoc-w-rodzinie/50863,Przemoc-w-rodzinie.html?fbclid=IwAR3TIolRyhcQiQuohreerh8mUaURF66yePxUcd0Y5USpTsH8nIpqHY3Qdlk [dostęp: 5.02.2021].
https://www.tygodnikpowszechny.pl/wirusowa-prohibicja-163205 [dostęp: 30.12.2020].
https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/question-and-answers-hub/q-a-detail/coronavirus-disease-covid-19-violence-against-women [dostęp: 30.12.2020].
https://www.who.int/reproductivehealth/publications/emergencies/COVID-19-VAWfull-text.pdf [dostęp: 30.12.2020].
Interpelacja nr 4113 do ministra rodziny, pracy i polityki społecznej, ministra sprawiedliwości w sprawie przemocy domowej w czasie pandemii COVID-19, http://sejm.gov.pl/Sejm9.nsf/InterpelacjaTresc.xsp?key=BNPAPT [dostęp: 13.03.2021].
“It’s the Hardest Time of Year”: Why Domestic Violence Spikes over Christmas, New Statesman, https://www.newstatesman.com/politics/welfare/2015/12/it-s-hardest-timeyear-why-domestic-violence-spikes-over-christmas [dostęp: 30.12.2020].
KGP: mniej przestępstw w związku z epidemią koronawirusa, https://www.pap.pl/aktualnosci/news%2C612260%2Ckgp-mniej-przestepstw-w-zwiazku-z-epidemiakoronawirusa.html [dostęp: 5.01.2021].
Koronawirus. MRPiPS odpowiada, jakie działania podjęło ws przeciwdziałania przemocy domowej, RPO, https://www.rpo.gov.pl/pl/content/mrpips-do-rpo-o-dzialaniachws-przeciwdzialania-przemocy-domowej [dostęp: 30.12.2020].
Koronawirus. Osoby doświadczające przemocy domowej znalazły się w sytuacji zagrożenia życia – RPO wystąpił do minister rodziny, RPO, https://www.rpo.gov.pl/pl/content/osoby-doswiadczajace-przemocy-domowej-znalazly-sie-w-sytuacji-zagrozeniazycia [dostęp: 30.12.2020].
Koronawirus: przymusowa kwarantanna zwiększa przemoc domową we Francji, Euractiv, https://www.euractiv.pl/section/polityka-wewnetrzna-ue/news/koronawirus-przymusowa-kwarantanna-zwieksza-przemoc-domowa-we-francji/ [dostęp: 5.01.2021].
Kowalczyk M.H., Powtórna i wielokrotna wiktymizacja jako andragogiczny wymiar doświadczeń osobistych kobiet ofiar przemocy, „Rocznik Andragogiczny” 2017, vol. 24, s. 87–101.
Kowalska A., Kwarantanna z oprawcą, http://ppped.pl/index.php?id=200 [dostęp: 30.12.2020].
Lipowska-Teutsch A., Wychować, wyleczyć, wyzwolić, Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Warszawa 1998.
„Maska 19” to ważne hasło w czasie epidemii. Jego użycie może uratować życie, https://natemat.pl/305447,przemoc-domowa-i-koronawirus-maska-19-to-haslo-ratunkowedla-ofiar [dostęp: 30.12.2020].
Mazur J., Przemoc w rodzinie – teoria i rzeczywistość, Wydawnictwa Akademickie Żak, Warszawa 2002.
Mechanizmy przemocy, Stowarzyszenie na Rzecz Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie Niebieska Linia, http://www.niebieskalinia.org/mechanizmy-przemocy-przemoczjawisko-prania-mozgu [dostęp: 30.12.2020].
Nie dla łamania praw dzieci i młodzieży, https://www.naszademokracja.pl/petitions/niedla-lamania-praw-dzieci-i-mlodziezy [dostęp: 5.01.2021].
Odpowiedź na interpelację nr 4113 w sprawie przemocy domowej w czasie pandemii COVID-19, https://www.sejm.gov.pl/Sejm9.nsf/InterpelacjaTresc.xsp?key=BNXHQM [dostęp: 13.03.2021].
Pajdała I., Za zamkniętymi drzwiami, „Gazeta Policyjna” 2020, nr 182, https://gazeta.policja.pl/997/archiwum-1/2020/numer-182-maj-2020/188558,Za-zamknietymidrzwiami.html [dostęp: 13.03.2021].
Pandemia: rośnie przemoc domowa wobec dzieci, https://naukawpolsce.pap.pl/aktualnosci/news%2C82952%2Cpandemia-rosnie-przemoc-domowa-wobec-dzieci.html [dostęp: 30.12.2020].
Plan awaryjny dla osób doświadczających przemocy domowej w epidemii koronawirusa, RPO, https://www.rpo.gov.pl/sites/default/files/Osobisty_plan_awaryjny_poradnik_0.pdf [dostęp: 30.12.2020].
Podczas pandemii rośnie przemoc domowa, Centrum Praw Kobiet, https://publicystyka.ngo.pl/podczas-pandemii-rosnie-przemoc-domowa [dostęp: 30.12.2020].
Przemoc domowa: kobiety nie muszą się na nią godzić, https://www.dw.com/pl/ przemocdomowa-kobiety-nie-muszą-się-na-nią-godzić/a-55713612 [dostęp: 30.12.2020].
Przemoc jak wirus. Rusza nowa kampania Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę „Pandemia przemocy”, https://fdds.pl/przemoc-jak-wirus-rusza-nowa-kampania-fundacjidajemy-dzieciom-sile-pandemia-przemocy/ [dostęp: 5.01.2021].
Rode D., Psychologiczne uwarunkowania przemocy w rodzinie. Charakterystyka sprawców, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2010.
Rogowska B., Kwarantanna z oprawcą. Nasila się przemoc domowa w czasie koronawirusa. Apel do policji, „Gazeta Wyborcza” [dodatek: Łódź], 14.04.2020, https://lodz.wyborcza.pl/lodz/7,35136,25860467,przemoc-domowa-w-czasie-epidemii-koronawirusa-nasila-sie-dramatyczny.html [dostęp: 30.12.2020].
Rojek-Socha P., Minister sprawiedliwości chce wypowiedzenia konwencji stambulskiej – jest wniosek, Prawo.pl, 25.07.2020, https://www.prawo.pl/prawnicy-sady/wypowiedzenia-konwencji-stambulskiej-ms-przygotowalo-wniosek,501944.html [dostęp: 8.02.2021].
Sansone R.A., Sansone L.A., The Christmas Effect on Psychopathology, “Innovation in Clinical Neuroscience” 2011, no. 8 (12), s. 10–13.
Słownik języka polskiego PWN, https://sjp.pwn.pl/szukaj/dom.html [dostęp: 30.12.2020].
South Africa Coronavirus Lockdown: Is the Alcohol Ban Working?, https://www.bbc.com/news/world-africa-52358268 [dostęp: 30.12.2020].
Spurek S., Przeciwdziałanie przemocy w rodzinie. Komentarz, wyd. IV, LEX, Warszawa 2019.
Stabryła J., Źródła przemocy w rodzinie, w: Sekcja prawa karnego. Studencka Konferencja Naukowa. Czerwiec 2013, red. C. Kłak, Wyższa Szkoła Prawa i Administracji, Rzeszów–Przemyśl 2013, s. 763–773, http://wspia.eu/dzialalnosc-naukowa/konferencjenaukowe/studenckie-konferencje-naukowe/5460,studencka-konferencja-naukowanr-3.html [dostęp: 17.03.2021].
Szczupaczyńska P., Plan pomocy potrzebny od zaraz. Sytuacja kobiet w kryzysie spowodowanym COVID-19, „Niebieska Linia” 2020, nr 4, https://www.niebieskalinia.pl/pismo/wydania/dostepne-artykuly/6788-plan-pomocy-potrzebny-od-zaraz-sytuacja
-kobiet-w-kryzysie-spowodowanym-covid-19 [dostęp: 30.12.2020].
Szumska C., Społeczne skutki epidemii: Dwa razy więcej wniosków o mediacje rozwodowe!, Medexpress, https://www.medexpress.pl/dwa-razy-wiecej-wnioskow-o-mediacje-rozwodowe/77373 [dostęp 5.01.2021].
Ustawa antyprzemocowa – 289 przypadków izolacji od 1 grudnia, https://www.infor.pl/prawo/nowosci-prawne/5168147,Ustawa-antyprzemocowa-289-przypadkow-izolacjiod-1-grudnia.html [dostęp: 5.01.2021].
Włochy: O 73 proc. więcej zgłoszeń od ofiar przemocy domowej, „Rzeczpospolita”, 14.05.2020, https://www.rp.pl/Koronawirus-SARS-CoV-2/200519688-Wlochy-O-73-proc-wiecej-zgloszen-od-ofiar-przemocy-domowej.html [dostęp: 5.01.2021].
Women Are Using Code Words at Pharmacies to Escape Domestic Violence during Lockdown, https://edition.cnn.com/2020/04/02/europe/domestic-violence-coronaviruslockdown-intl/index.html [dostęp: 30.12.2020].
Wpływ pandemii COVID-19 na przemoc w rodzinie – Impact of the COVID-19 Pandemic on Domestic Violence, https://pl.qwe.wiki/wiki/Impact_of_the_COVID-19_pandemic_on_domestic_violence [dostęp: 30.12.2020].
Wrzesień W., Współczesne oblicza anomii, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2017, z. 4, s. 285–304.
Wzrost przemocy domowej w Niemczech. Winny koronakryzys, https://www.dw.com/pl/wzrost-przemocy-domowej-w-niemczech-winny-koronakryzys/a-56064893 [dostęp 30.12.2020].
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).