Problematyka zamiaru a zabójstwo w stanie silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami (art. 148 § 4 k.k.)
Abstrakt
Celem artykułu jest przybliżenie problematyki zamiaru, jaki towarzyszy sprawcy popełniającemu przestępstwo z art. 148 § 4 k.k., czyli zabójstwo pod wpływem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami. Omówiono specyfikę tego przestępstwa, zarówno wyjaśniając pojęcie silnego wzburzenia (afektu), jak i przybliżając poglądy na temat okoliczności, które mogą usprawiedliwiać działanie w tym stanie. W dalszej części pracy wyjaśniono specyfikę różnych postaci zamiaru, które znane są polskiemu prawu karnemu. Dokonana analiza obejmuje: zamiar bezpośredni (dolus directus), zamiar ewentualny (dolus eventualis), zamiar nagły (dolus repentinus) oraz zamiar przemyślany (dolus premeditatus). Przedstawiono zarówno poglądy przedstawicieli prawa karnego, jak i bogate orzecznictwo sądowe, odnoszące się do próby wyjaśnienia, czy możliwe jest popełnienie przestępstwa z art. 148 § 4 k.k. w każdym z wymienionych zamiarów, a jeśli tak, to w jaki sposób kształtują się procesy psychiczne sprawcy tego przestępstwa w każdej z tych sytuacji oraz jaka motywacja może mu towarzyszyć.
Słowa kluczowe
zabójstwo; silne wzburzenie; zamiar; prawo karne; afekt
Bibliografia
Borowski W.M., Zabójstwo w uniesieniu, „Gazeta Sądowa Warszawska” 1926, nr 27, s. 365–371.
Buchała K., Niektóre problemy zabójstwa pod wpływem silnego afektu, „Palestra” 1987, nr 10–11 (358–359), s. 123–145.
Buchała K., Prawo karne materialne, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1989.
Buchała K., Zoll A., Polskie prawo karne, Wydawnictwa Prawnicze PWN, Warszawa 1997.
Budyn-Kulik M., Czy uprzywilejowany typ zabójstwa pod wpływem silnego wzburzenia jest potrzebny?, w: Zmodyfikowane typy przestępstw w teorii i praktyce sądowej, red. J. Giezek, J. Brzezińska, Wolters Kluwer, Warszawa 2017, s. 301–317.
Budyn-Kulik M., Umyślność w prawie karnym i psychologii. Teoria i praktyka sądowa, Wolters Kluwer, Warszawa 2015.
Budyn-Kulik M., Zabójstwo tyrana domowego. Studium prawnokarne i wiktymologiczne, Oficyna Wydawnicza Verba, Lublin 2005.
Cieślak M., Zabójstwo pod wpływem silnego wzburzenia, w: System prawa karnego. O przestępstwach w szczególności, red. I. Andrejew, L. Kubicki, J. Waszczyński, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław 1985, s. 340–351.
Cora S., Zabójstwo pod wpływem silnego wzburzenia w świetle prawa i psychologii, „Nowe Prawo” 1973, nr 7–8 (325), s. 1026–1039.
Daszkiewicz K., Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu. Rozdział XIX kodeksu karnego. Komentarz, C.H. Beck, Warszawa 2000.
Daszkiewicz K., Przestępstwa z afektu w polskim prawie karnym, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1982.
Daszkiewicz K., Przestępstwo z premedytacją, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1968.
Daszkiewicz K., Zamiar nagły (dolus repentinus) w polskim prawie karnym, „Palestra” 1968, nr 4 (124), s. 51–60.
Gierowski J.K., Szaszkiewicz M., Osobowość i motywacja sprawców zabójstw, w: Zabójcy i ich ofiary. Psychologiczne podstawy profilowania nieznanych sprawców zabójstw, red. J.K. Gierowski, T. Jaśkiewicz-Obydzińska, Wydawnictwo Instytutu Ekspertyz Sądowych, Kraków 2002, s. 35–68.
Giezek J., Świadomość sprawcy czynu zabronionego, Wolters Kluwer, Warszawa 2013.
Gubiński A., Zabójstwo pod wpływem silnego wzruszenia, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1961.
Heitzman J., Stres w etiologii przestępstw agresywnych, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2002.
Horoszowski P., Zabójstwo z afektu, Trzaska, Evert i Michalski, Warszawa 1947.
Kowalewska-Łukuć M., Zamiar ewentualny w świetle psychologii, Ars boni et aequi, Poznań 2015.
Makarewicz J., Kodeks karny z komentarzem, Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, Lwów 1935.
Miodulski K., Zabójstwo pod wpływem silnego wzruszenia, „Wojskowy Przegląd Prawniczy” 1956, nr 1 (45), s. 27–36.
Pikulski S., Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu, w: Przestępstwa przeciwko dobrom indywidualnym, t. 10, red. J. Warylewski, C.H. Beck, Warszawa 2012, s. 1–318.
Pikulski S., Zabójstwo z zazdrości, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1991.
Pławski S., Przestępstwa przeciwko życiu, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1963.
Pobocha J., Aspekty psychiatryczne, psychologiczne i prawne stanu silnego wzburzenia, „Palestra” 1993, nr 7–8 (427–428), s. 31–41.
Popławski H., Okoliczności usprawiedliwiające stan silnego wzburzenia i nie usprawiedliwiające go, „Palestra” 1981, nr 1 (277), s. 51–66.
Rosengarten F., Zabójstwo w afekcie, „Nowe Prawo” 1975, nr 4 (346), s. 526–536.
Szymusik A., Psychopatologia zabójstw, „Folia Medica Cracoviensia” 1972, t. 14, z. 1, s. 3–24.
Świda W., Prawo karne, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1989.
Tarnawski M., Zabójstwo uprzywilejowane w ujęciu polskiego prawa karnego, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Poznań 1981.
Tarnawski M., Z problematyki motywacji sprawcy zabójstwa pod wpływem silnego wzburzenia (art. 148 § 2 k.k.), „Ruch Prawniczy, Socjologiczny i Ekonomiczny” 1981, nr 2, s. 173–186.
Waszczyński J., Jeszcze w sprawie zamiaru ewentualnego, „Palestra” 1977, nr 5 (233), s. 69–78.
Wolter W., Nauka o przestępstwie, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1973.
Wróbel W., Zoll A., Polskie prawo karne. Część ogólna, Wydawnictwo Znak, Kraków 2011.
Uniwersytet Wrocławski (student) Polska
https://orcid.org/0000-0001-5166-7532
Kryminolog, absolwent studiów pierwszego stopnia na kierunku kryminologia, student drugiego roku studiów drugiego stopnia na kierunku kryminologia prawnicza (Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego). Wielokrotny prelegent na konferencjach naukowych z zakresu kryminologii, psychologii, prawa karnego. Uczestnik wydarzeń popularyzujących naukę.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).