Karzeł, żaba i obcy, czyli surrealistyczna opowieść o Holokauście
Abstrakt
The midget, the frog and the stranger or a surreal story about the Holocaust
The article attempts to indicate a change in the means of representing the Shoah. The latteri s more and more frequently described with the use of the means suggested by popular culture. An attempt was made to reconstruct the evolution of the discourse of the Shoah, with special reference to the contemporary representations which were discussed on the basis of the example of the comic book genre. The subject of the Holocaust comic book was treated in a comprehensive manner by exploring its history, constitutive features and criticism. The comic book entitled Achtung Zelig! Druga wojna by Krzysztof Gawronkiewicz and Krystian Rosenberg was used as an example to illustrate the problem which is engaged in the article. Special attention was devoted to its genesis, its realisation of the features peculiar to the genre, its innovative nature and reception. There is an indication of the sources of the surreal convention which was employed by the Polish authors. This convention may have originated, among other things, from the occult roots of Nazism. The authors also mentioned the links between Achtung Zelig!… with cinematographic works such as Hanna by Joe Wright and Zelig by Woody Allen, as well as with Krzysztof Zalewski’s musical project of the same title. Moreover, the authors indicated the similarities between Achtung Zelig!… and Maus by Art Spiegelman in an attempt to evaluate the extent to which the employment and transformation of models used in the American graphic novel was successful in the case of the Polish comic book.
Key words: Holocaust, Shoah, comic books, popular culture, Achtung Zelig!, Maus
Bibliografia
Achtung Zelig! Druga wojna. Scen. K. Rosenberg. Rys. K. Gawronkiewicz. Poznań 2004.
„Achtung Zelig!” na rynku frankofońskim! Magazyn kultury popularnej „Esensja”, 16.06.2005. Dostępne w Internecie: http://esensja.stopklatka.pl/komiks/wiesci/tekst.html?id=2348.
Bojarska K.: Art Spiegelman „In The Shadow of No Towers”. W: K. Bojarska: Wydarzenia po Wydarzeniu. Białoszewski – Richter – Spiegelman. Warszawa 2012, s. 147–173.
Bojarska K.: Czas na realizm – (post)traumatyczny. „Teksty Drugie” 2012, nr 4, s. 8–13.
Bojarska K.: Komiksem w historię. „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2006, nr 2, T. 2: Materiały, s. 385–391.
Bojarska K.: Sztuka, która krzywdzi? „Konteksty” 2013, nr 3, s. 116–124.
Buryła S.: (Nie)banalnie o Zagładzie. W: Mody w kulturze i literaturze popularnej. Red. S. Buryła, L. Gąsowska, D. Ossowska. Kraków 2011, s. 139–172.
Czapliński P.: Wypowiadanie wojny. Literatura najnowsza wobec okresu 1939–1945. W: Wojna. Doświadczenie i zapis. Red. S. Buryła, P. Rodak. Kraków 2006, s. 417–439.
Czapliński P.: Zagłada i profanacje. „Teksty Drugie” 2009, nr 4, s. 199–213.
Czapliński P.: Zagłada jako wyzwanie dla refleksji o literaturze. „Teksty Drugie” 2004, nr 5, s. 9–22.
Dąbkowska‑Zydroń J.: Kulturotwórcza rola surrealizmu. Poznań 1999.
Dyduch B.: Co nauczyciel powinien wiedzieć o komiksie… „Ojczyzna‑Polszczyzna” 1991, nr 3, s. 63–67.
Głowiński M.: Wprowadzenie. W: Stosowność i forma. Jak opowiadać o Zagładzie? Red. M. Głowiński, K. Chmielewska, K. Makaruk, A. Molisak, T. Żukowski. Kraków 2005, s. 7–20.
Goodrich‑Clarke N.: Okultystyczne źródła nazizmu. Przeł. J. Prokopiuk. Warszawa 2010.
Górski A.: Brudny świński ryj. „Wiadomości Kulturalne” 1995, nr 29, s. 14.
Grudzińska‑Gross I.: Rasa, ale nie ludzka. „Przekrój” 2001, nr 14, s. 10–17.
Hirsch M.: Żałoba i postpamięć. W: Teoria wiedzy o przeszłości na tle współczesnej humanistyki. Red. E. Domańska. Przeł. K. Bojarska. Poznań 2010, s. 247–280.
Janicka K.: Światopogląd surrealizmu. Warszawa 1985.
Komiks musi nam się podobać. [Z Szymonem Holcmanem rozmawiał Marcin Osuch]. Magazyn kultury popularnej „Esensja”, 09.10.2010. Dostępne w Internecie: http://esensja.stopklatka.pl/komiks/wywiady/tekst.html?id=10544.
Krupa B.: Opowiedzieć Zagładę. Polska proza i historiografia wobec Holocaustu (1987–2003). Kraków 2013.
Kucińska A.: Achtung! Komiks z Polski. „Gazeta Wyborcza” z 04 sierpnia 2005 r., s. 9.
Lang B.: Przedstawienie zła: etyczna treść a literacka forma. Przeł. A. Ziębińska‑Witek. „Literatura na Świecie” 2004, nr 1–2, s. 15–63.
Langer L.L.: Dwa głosy: Cynthia Ozick i Art Spiegelman. Przeł. J. Mikos. „Literatura na Świecie” 2004, nr 1–2, s. 95–103.
„Leben? Oder Theater?” in Berlin. Kultur online, 20.11.2007. Dostępne w Internecie: http://kultur‑online.net/node/812.
Łysak T.: Autobiografia (auto)biografii. „Maus” Arta Spiegelmana. W: Stosowność i forma. Jak opowiadać o Zagładzie? Red. M. Głowiński, K. Chmielewska, K. Makaruk, A. Molisak, T. Żukowski. Kraków 2005, s. 349–369.
Makówka D.: Uwaga! Zbiega Zelig. „Rzeczpospolita” z 25 marca 2004 r., s. 14.
Młodkowski J.: Aktywność wizualna człowieka. Warszawa–Łódź 1998.
Orliński W.: Wojna w obrazkach. „Gazeta Wyborcza” z 25–26 września 2004 r., s. 2.
Orliński W., Paziński P.: Surrealistycznie o Holocauście. „Gazeta Wyborcza” z 03–04 kwietnia 2004 r., s. 10.
Refleksja naukowa nad opowieściami rysunkowymi. [Z Adamem Mazurkiewiczem rozmawiała Izabella Adamczewska]. „Gazeta Wyborcza” z 25 listopada 2011 r., s. 14 [dodatek: „Łódź”].
Reszka P.: Film dla Krysi zza drutów. „Gazeta Wyborcza” z 18 lipca 2014 r., s. 6 [dodatek: „Lublin”].
Rypson P.: Mysz zdobyła Pulitzera. „Przekrój” 2001, nr 14, s. 10–15.
Spiegelman A.: Maus. Opowieść ocalałego. Kraków 2010.
Szwarcman‑Czarnota B.: Przedmowa. W: Złote pszczoły. Żydzi międzywojennej Warszawy. Antologia komiksów. Red. M. Powalisz. Warszawa 2011, s. 5.
Szyłak J.: Druga strona komiksu. Elbląg 2011.
Szyłak J.: Komiks. Kraków 2000.
Szyłak J.: Komiks w szponach miernoty. Warszawa 2013.
Wągrowski K.: Post‑wojenny sen. Magazyn kultury popularnej „Esensja”, 16.04.2004. Dostępne w Internecie: http://esensja.stopklatka.pl/komiks/recenzje/tekst.html?id=866.
Weschler L.: Bajki zwierzęce. Przeł. Ł. Sommer. „Gazeta Wyborcza” z 27 kwietnia 2001 r., s. 15.
Wizja wojny nieprawdziwej. [Z Krzysztofem Gawronkiewiczem rozmawiał Marcin Herman]. Magazyn kultury popularnej „Esensja”, 01.11.2003. Dostępne w Internecie: http://esensja.stopklatka.pl/komiks/wywiady/tekst.html?id=664&strona=1#strony.
Wolski P.: Droga do „Maus”. Komiks a literackie paradygmaty w dyskusji wokół przedstawialności Holokaustu. „Śląskie Studia Polonistyczne” 2012, nr 1, s. 131–153.
Uniwersytet Śląski
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
