Ślady miejsc wspólnych. O zaletach pojęcia toposu dla badań nad Zagładą
Abstrakt
Traces of the Common Places. On the Advantages of the Notion of a Topos for the Holocaust Studies
The author proves the relevance of the notion of a topos for the studies on the narratives of the Shoah, emphasising its unique status of the phenomenon which on the one hand is a ready‑made interpretation of a given situation/event/image, and on the other shows the contextual oscillations of their meanings, actualised in a specific use. Having noted the most interesting contemporary ways of using topoi in the humanities (Reinhardt Koselleck, et al., Geschistlische Grundbegriffe, Mieke Bal, Travelling Concepts in the Humanities etc.) and their less known exegeses in literary theory (e.g. Paolo Valesio, Novantiqua), then having referred to the proto‑classification of the common places in the Holocaust discourse (Słowa niewinne, LTI, Encyklopedia getta etc.), and finally having commented upon the contemporarily used tools of the related studies (imagery, trace etc.), the author outlines the project of the dictionary of the topoi of the Shoah in Polish literature, film, journalism and other narrative forms.
Key words: theory, topos, structure, imagery, trace
Bibliografia
Amiel I.: Wdychać głęboko. Izabelin 2002.
Bielik‑Robson A.: Charles Taylor – filozof wspólnoty. „Tygodnik Powszechny” 2002, nr 21. Dostępne w Internecie: http://www.tygodnik.com.pl/dni%20tischner/bielik.html [data dostępu: 10.03.2016].
Blumental N.: Słowa niewinne. Kraków–Łódź–Warszawa 1947.
Eagleton T.: Ideology: An Introduction. London 1991.
Emrich B.: Topika i topoi. Przeł. J. Koźbiał. „Pamiętnik Literacki” 1977, R. 68, z. 1, s. 235–263.
Encyklopedia getta. Niedokończony projekt archiwistów z getta łódzkiego. Wyd. K. Radziszewska, E. Wiatr, A. Sitarek, J. Walicki, M. Polit, przy współpr. P. Zawilskiego. Łódź 2014.
Filipowicz K.: Światopogląd. W: K. Filipowicz: Cienie. Wybór W. Szymborska. Il. M. Jarema. Kraków 2007, s. 102–116.
Frye N.: Archetypy literatury. Przeł. A. Bejska. W: Współczesna teoria badań literackich za granicą. Red. H. Markiewicz. T. 2. Kraków 1976, s. 303–321.
Gilman S.: The Jew’s Body. New York 2009.
Hobsbawm E.: Wprowadzenie. Wynajdywanie tradycji. W: Tradycja wynaleziona. Red. E. Hobsbawm, T. Ranger. Przeł. M. Godyń, F. Godyń. Kraków 2008, s. 9–23.
Kalaga W.: Mgławice dyskursu: podmiot, tekst, interpretacja. Kraków 2001.
Klemperer V.: LTI. Notatnik filologa. Przeł. J. Zychowicz. Wrocław 1983.
Koselleck R.: Podstawowe pojęcia historii. Wprowadzenie. W: R. Koselleck: Semantyka historyczna. Przeł. H. Orłowski, W. Kunicki. Poznań 2001, s. 27–50.
Kozielewski R.: Trzeba głęboko oddychać. „Twórczość” 1961, T. 7, s. 10–48.
Lévinas E.: Ślad innego. Przeł. B. Baran. W: Rozum i słowo. Eseje dialogiczne. Red. B. Baran. Kraków 1988, s. 213–229.
Lipszyc A.: Symbol, ślad i alegoria (Benjamin i inni). „Teksty Drugie” 2004, nr 1–2, s. 219–236.
Man P. de: Alegorie czytania. Język figuralny u Rousseau, Nietzschego, Rilkego i Prousta. Przeł. A. Przybysławski. Kraków 2004.
Piwowarski K.: Więcej gazu, Kameraden! Warszawa 2012.
Radziszewska K.: Przyczynek do historii kultury getta. O Encyklopedii getta. W: Encyklopedia getta: niedokończony projekt archiwistów z getta łódzkiego. Wyd. K. Radziszewska, E. Wiatr, A. Sitarek, J. Walicki, M. Polit, przy współpr. P. Zawilskiego. Łódź 2014, s. XIII–XIX.
Rusinek M.: Retoryka obrazu. Gdańsk 2012.
Rymkiewicz J.M.: Myśli różne o ogrodach. Dzieje jednego toposu. Warszawa 1968.
Taylor C.: Nowoczesne imaginaria społeczne. Przeł. A. Puchejda, K. Szymaniak. Kraków 2010.
Theweleit K.: Męskie fantazje. Przeł. M. Falkowski, M. Herer. Przekład przejrzał A. Żychliński. Warszawa 2015.
Valesio P.: Novantiqua: Rhetorics As a Contemporary Theory. Bloomington 1980.
Valesio P.: Zarys studium personifikacji. Przeł. K. Falicka. „Pamiętnik Literacki” 1986, R. 77, z. 4, s. 277–294.
Warburg A.: Atlas obrazów Mnemosyne. Red. M. Warnke. Red. nauk. i przeł. P. Brożyński, M. Jędrzejczyk. Konsultacja translatorska T. Zatorski. Warszawa 2015.
White H.: Polityka interpretacji historycznej. Dyscyplina przeciwko wzniosłości. Przeł. E. Kledzik. „Porównania” 2010, nr 7, s. 7–32.
Wolski P.: Making of Primo Levi: Holocaust Studies as a Discursive Force of History. „Storia della Storiografia / Histoire de l’Historiographie / History of Historiography / Geschichte der Geschichtsschreibung” 2013, Vol. 1, s. 91–105.
Wolski P.: Tadeusz Borowski – Primo Levi. Prze‑pisywanie literatury Holocaustu. Warszawa 2013.
Wolski P.: Zagadywanie katastrofy. O literaturoznawstwie Holocaustu. „Poznańskie Studia Polonistyczne” 2015, nr 25, s. 21–36.
Ziomek J.: Retoryka opisowa. Wrocław–Warszawa–Kraków 1990.
Żychliński A.: Laboratorium antropofikcji: dociekania filologiczne. Warszawa 2014.
Instytut Polonistyki i Kulturoznawstwa, Uniwersytet Szczeciński
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
