Co stoi za stodołą? Przemiany toposu pojedwabieńskiego a topika Zagłady
Abstrakt
What Hides behind the Barn? Metamorphoses of the Post‑Jedwabne Topos in the Context of the Topoi of the Holocaust
The author endeavours to develop and discuss the concept of a topos which would respond to the needs of the future dictionary of the topoi of the Holocaust. She starts with the summary of the historical understanding of the notion in Aristoteles, Cicero and Quintilian; then, she takes a closer look at the twentieth century conceptualisations, among others in Janina Abramowska and Berthold Emrich. Finally, the author discusses the descriptions of the topoi of the Holocaust in Sławomir Buryła, Władysław Panas and Paweł Wolski, examining how the category of the image and imagery functions in their works. The author assumes that imagery, realism, affectivity, emotional impact and being prone to changes in meaning are the distinctive features of the topoi belonging to the thematic area of the Shoah. In the second part of the article, the author analyses Szmul Wasersztejn’s account of the Jedwabne massacre, firstly extracting all the possible topoi from it, and then describing in detail the topos of the barn. In the final part of the article, the author proposes the analysis of three different examples of its use: in Michał Pilis’s Łąka umarłych, Kevin Vennemann’s Blisko Jedenew and Marcin Wrona’s film, Demon.
Key words: topos, image, pop culture, film, novel, intertextuality
Bibliografia
Abramowska J.: Powtórzenia i wybory. Studia z tematologii i poetyki historycznej. Poznań 1995.
Arystoteles: Topiki. W: Arystoteles: Dzieła wszystkie. T. 1. Przeł. K. Leśniak. Warszawa 1990, s. 343–473.
Barthes R.: S/Z. Przeł. M.P. Markowski, M. Gołębiewska. Warszawa 1999.
Burke P.: Naoczność. Materiały wizualne jako świadectwa historyczne. Przeł. J. Hunia. Kraków 2012.
Buryła S.: Topika Holocaustu. Wstępne rozpoznanie. „Świat Tekstów. Rocznik Słupski” 2012, nr 10, s. 131–151.
Czajka Stachowicz I.: Ocalił mnie kowal. Warszawa 2013.
Datner S.: Zbrodnie Wehrmachtu w Polsce w czasie kampanii wrześniowej (1. IX. 1939–25. X.1939). W: Eksterminacja ludności w Polsce w czasie okupacji niemieckiej 1939–1945. Poznań–Warszawa 1962, s. 16–49.
Des Pres T.: Writing into the World. New York 1991.
Didi‑Huberman G.: Strategie obrazów. Oko historii 1. Przeł. J. Margański. Kraków 2011.
Emrich B.: Topika i topoi. Przeł. J. Koźbiał. „Pamiętnik Literacki” 1977, R. 68, z. 1, s. 235–263.
Erlich W.: Wizja lokalna. Warszawa 2014.
Gelbard (por. Czajka) I.: Pieśni żałobne getta. Katowice 1946.
Hering L.: Ślady. Warszawa 2011.
Kracauer S.: Teoria filmu. Wyzwolenie materialnej rzeczywistości. Przeł. W. Wertenstein. Gdańsk 2008.
Krall H.: Zdążyć przed Panem Bogiem. Kraków 2005.
Kristeva J.: Problemy strukturowania tekstu. Przeł. W. Krzemień. „Pamiętnik Literacki” 1972, R. 63, z. 4, s. 233–250.
Kubale A.: Dziecko. W: Słownik literatury polskiej XIX wieku. Red. J. Bachórz, A. Kowalczykowa. Wrocław–Warszawa–Kraków 1991, s. 198–202.
Kwintylian: Kształcenie mówcy. Księgi I, II, X. Przeł. M. Brożek. Wrocław 2005.
Lausberg H.: Retoryka literacka. Podstawy wiedzy o literaturze. Przeł. A. Gorzkowski. Bydgoszcz 2002.
Leder A.: Prześniona rewolucja. Ćwiczenie z logiki historycznej. Warszawa 2014.
Ławrynowicz M.: Korytarz. Warszawa 2006.
Morawiec A.: Literatura w lagrze, lager w literaturze. Fakt – temat – metafora. Łódź 2009.
Nr 6. 1945 kwiecień 5, Białystok – Relacja Szmula Wasersztajna o pogromie Żydów w Jedwabnem 10 lipca 1941 r. W: Wokół Jedwabnego. Red. P. Machcewicz, K. Persak. T. 2: Dokumenty. Warszawa 2002, s. 223–225.
Pamięć narodowa a pisanie historii w Polsce i we Francji. Red. B. Engelking, J. Leociak, D. Libionka, A. Ziębińska‑Witek. Lublin 2006.
Panas W.: Pismo i rana. Szkice o problematyce żydowskiej w literaturze polskiej. Lublin 1996.
Rosenfeld A.H.: Podwójna śmierć. Rozważania o literaturze Holocaustu. Przeł. B. Krawcowicz. Warszawa 2003.
Rymkiewicz J.M.: Myśli różne o ogrodach. Warszawa 2010.
Vennemann K.: Blisko Jedenew. Przeł. W. Zahaczewski. Czarne 2007.
Witkowska A., Przybylski R.: Romantyzm. Warszawa 1999.
Wolski P.: Holocaust online czyli internetowa topizacja Zagłady. „Warmińsko‑Mazurski Kwartalnik Naukowy” 2012, nr 3, s. 151–162.
Wolski P.: Jedwabne: miejsce (prawie) wspólne. Topika pojedwabieńska w polskiej literaturze współczesnej (w druku).
Żbikowski A.: Pogromy i mordy ludności żydowskiej w Łomżyńskiem i na Białostocczyźnie latem 1941 roku w świetle relacji ocalałych Żydów i dokumentów sądowych. W: Wokół Jedwabnego. Red. P. Machcewicz, K. Persak. T. 1: Studia. Warszawa 2002, s. 159–272.
Instytut Nauk o Literaturze Polskiej, Uniwersytet Śląski
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
