Turnieje rycerskie w Anglii i Francji w okresie od XI do XIV wieku: problematyka źródłowa i konceptualna
Abstrakt
Artykuł jest poświęcony wieloznacznej terminologii turniejów rycerskich w Anglii i Francji w okresie od XI do XIV wieku. W oparciu o analizę angielskich i francuskich dokumentów źródłowych został opracowany aparat pojęciowy do badań nad średniowiecznymi potyczkami. Udowodniono, że słowo „turniej” stanowi ogólne pojęcie zbiorcze. Celem pracy jest wykazanie, że termin „turniej” odnosi się do wielu rodzajów zawodów rycerskich: joust, melée, behourd, hastiludе itp. Zasadniczo przedmiotowe pojęcie było używane dla wszystkich form zawodów rycerskich. Analizując współczesne prace europejskich badaczy, można napotkać głównie terminy stosowane przez francuskich historyków, jak tournois, behourds, joustes, pas d’armes lub inne, francuskojęzyczne określenia z omawianego okresu. Z kolei w pracach i opracowaniach badaczy anglojęzycznych dominuje tendencja do posługiwania się pojęciami tournament, joust oraz innymi zapożyczeniami z języka francuskiego. W angielskich i francuskich kronikach z okresu 1100—1400 powszechne są terminy hastiludium lub hastilude, które w dosłownym tłumaczeniu oznaczają „walkę włóczniami”. Pojęcie jousts odnosi się w szczególności do indywidualnych pojedynków, mimo iż w turnieju mogła uczestniczyć cała drużyna rycerzy. W artykule poddano analizie aktualne dyskusje poświęcone terminologii oraz omówiono najnowsze ustalenia dotyczące turniejów rycerskich.
Słowa kluczowe
turniej; terminologia; dyskusja; klasyfikacja; Anglia; Francja; średniowieczna Europa
Bibliografia
Primary sources
Anonymous. Chronicles of the Reigns of Edward I and Edward ІІ. Edited by William Stubbs. London 1882.
Codex Manesse, accessed January 21, 2023, https://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/cpg848/0009
Froissart, Jean. Chronicles of England, France, Spain and the Adjoining Countries. Edited by Thomas Johnes. New York 1857.
Galfrid le Baker de Swynebroke. Chronicon. Edited by Edward Maunde Thompson. Oxford, 1889.
“Letter from Thomas Duke of Gloucester and Constable of England to King Richard II Concerning the Manner of Conducting Judicial Duels.” In The Tournament: Its Periods and Phases, Robert Coltman Clephan. London 1919.
Llull, Ramon. Libre del`orde de cavalleria, The Book of the Order of Chivalry. Edited by Noel Fallows. Woodbridge 2013.
Matthew of Paris. Chronica Majora, vol. 1—3. Edited by Henry Richards Luard. Cambridge 2013.
Roger of Hoveden. Chronica, vol. 3. Edited by William Stubbs. London 1870.
William of Malmesbury, Gesta Regum Anglorum. Edited by Roger Aubrey Baskerville Mynors. Oxford 1998.
Secondary sources
Barber, Richard, and Juliet Barker. Tournaments: Jousts, Chivalry and Pageants in the Middle Ages. Woodbridge, 1989.
Barker, Juliet. The Tournament in England, 1100—1400. Woodbridge, 1986.
Bennett, Elizabeth. King René’s Tournament Book: A Modern English Translation. Princeton, 1997—1998.
Bryant, Jacob. Observations Upon the poems of Thomas Rowley: In Which the Authenticity of Those Poems is Ascertained. London, 1815.
Clephan, Robert Coltman. The Tournament: Its Periods and Phases. London, 1919.
Coville Alfres. Les Premiers Valois et la guerre de Cent Ans: 1328—1422, Paris, 1982.
Cramer, Michael A. Medieval Fantasy as Performance: The Society for Creative Anachronism and the Current Middle Ages. Toronto, 2010.
Cripps-Day, Francis Henry. The History of the Tournament in England and France. Toronto 1918.
Crouch, David. Tournament. London, 2007.
Du Cange, Charles du Fresne. Glossarium Mediae et Infimae Latinitatis, vol. 1—5. Parisiis, 1773.
Du Cange, Charles du Fresne. Glossarium Mediae et Infimae Latinitatis, vol. 4. Niort, 1885.
Du Cange, Charles du Fresne. Glossarium Mediae et Infimae Latinitatis, vol. 6. Graz, 1846.
Gillingham, John. “War and Chivalry in the History of William the Marshal.” In Thirteenth Century England II, edited by Peter R. Coss, Peter Coss, and Simon D. Lloyd. Woodbridge, 1988, 1—95.
Hunt, Tony. Teaching and Learning Latin in the Thirteenth Century. Oxford, 1991.
Keen, Maurice. Chivalry. London, 1984.
Kilgour, Raymond Lincoln. The Decline of Chivalry as Shown in the French Literature of the Late Middle Ages. Cambridge, 1937.
Krüger, Sabine, “Das kirchliche Turnierverbot im Mittelalter.“ In Das ritterliche Turnier im Mittelalter: Beiträge zu einer vergleichenden Formen- und Verhaltensgeschichte des Rittertums, edited by Josef Fleckenstein, 401—422. Göttingen, 1985.
Kshanovskyi, Roman. “Osoblyvosti lytsarskoho turniru v serednovichnii Anhlii: istoriohrafichnyi ohliad (XX—pochatok XXI st.).” Hileia: naukovyi visnyk, no. 114 (2016): 123—127.
Lot, Ferdinand. L‘art militaire et les armées au Moyen Age en Europe et dans le Proche Orient, vol. 1. Paris, 1946.
McLean, Will. “Outrance and Plaisance.” Journal of Medieval Military History, vol. 8 (2010): 155—170.
Mereniuk, Khrystyna, and Solomiia Mereniuk, “Tradytsiia turnirnykh poiedynkiv u Yevropi ta na Rusi.” Fenomen Yevropy: Derzhavotvorchi ta intehratsiini protsesy, vol. 3 (2019): 14—21.
Nickel, Helmut. “The Tournament: An Historical Sketch, The Study of Chivalry: Resources and Approaches.” In The Study of Chivalry: Resources and Approaches, edited by Howell D. Chickering and Thomas H. Seiler, 213—262. Kalamazoo, 1988.
Palmer, John Joseph Norman. Froissart. Historian. London, 1981.
Rizzi, Alessandro. “Sviata, ihry ta obriady v Serednovichchi,” in Istoriia yevropeiskoi tsyvilizatsii. Serednovichchia. Sobory. Lytsari. Mista. Translated by V. Smetina. Kharkiv 2018, 208—12.
Saul, Nigel. Chivalry in Medieval England. Harvard, 2011.
Saul, Nigel. Scenes From Provincial Life: Knightly Families in Sussex 1280—1400. Oxford, 1986.
Narodowa Akademia Nauk Ukrainy Ukraina
https://orcid.org/0000-0003-4114-5663
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
