Droga do "Maus". Komiks a literackie paradygmaty w dyskusji wokół przedstawialności Holokaustu
Abstrakt
The author considers theoretical entanglements of cartoon presentations of the Holocaust. In the beginning he reminds of exclusive researchers’ opinions claiming that the truth about this horrible event is either substantially narrativised, structures in subsequent literary presentations or a description allows for pure and „non-literary” facts exclusively as any other attitude is considered unethical. A detailed analysis of Maus by Art Spiegelman and Josel by Joe Kubert, allows for treating the former as a group of narrativised texts while the latter as the group of chronicle ones. The very dichotomic division is doubtful from the very beginning. The author points to various combinations of factographic and constructivist qualities in each cartoon. The aim of the article is to formulate a hypothesis according to which a narrator telling about the Extermination is divided into a textual and extra-textual „I”, as a result of which the whole story is fictitious in nature and testifies to a substantial non-transmittability of the truth about the Holocaust.
Bibliografia
Adorno Theodor. 1980. Miejsce narratora we współczesnej powieści, pł. Ryszard Handke. W Teoria form narracyjnych w niemieckim kręgu językowym. Antologia, red. Ryszard Handke. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Agamben Giorgio. 2008. Co zostaje z Auschwitz, pł. Sławomir Królak. Warszawa: Sic!
Birek Wojciech. 1993. Komiks a film – pokrewieństwa i związki. W Od fantastyki do komiksu. W kręgu gatunków filmowych, red. Kazimierz Sobotka, Zbigniew Batko. Łódź: Łódzki Dom Kultury.
Birek Wojciech. 1999. „Komiks – kłopotliwy obiekt edukacji”. Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Rzeszowie 6.
Birek Wojciech. 2001. Komiksowe adaptacje literatury – propozycje klasyfikacyjne. W Sztuka komiksu w perspektywie polskiej komiksologii, red. Krzysztof Skrzypczyk. Łódź: Łódzki Dom Kultury.
Bojarska Katarzyna. 2006. „Komiksem w historię”. Zagłada Żydów 2: 385-391.
Boryś Wiesław. 2005. Słownik etymologiczny języka polskiego. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Cavaglion A. 1997. Il termitaio. In: Primo Levi: un’antologia della critica. A cura di E. Ferrero. Torino.
Chmielewska Katarzyna. 2005. Literackość jako przeszkoda, literackość jako możliwość wypowiedzenia. W Stosowność i forma. Jak opowiadać o Zagładzie?, red. Michał Głowiński. Kraków: Universitas.
Czubaj Mariusz. 2001. „Zagłada, myszy, świnie”. Polityka 17.
Drewnowski Tadeusz. 1962. Ucieczka z kamiennego świata. (O Tadeuszu Borowskim). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Dunin Kinga. 2001. „Polskie świnie”. Res Publica Nowa 154.
Gawronkiewicz Krzysztof, Krystian Rosenberg. 2004. Achtung Zelig! Druga wojna. Warszawa-Poznań: Zin Zin Press.
Heuvel Eric, van der Rol Ruud. Schippers Lies. 2008. Poszukiwanie, pł. H. Toby. Oświęcim.
Hungerford Amy. 2003. The Holocaust of Texts. Genocide, Literature and Personification. Chicago-Londyn: University of Chicago Press.
Jarzębski Jerzy. 2001. „Myszy i inne zwierzęta”. Tygodnik Powszechny 20.
Jedlińska Eleonora. 2001. Sztuka po Holocauście. Łódź: Fundacja Anima Tygiel Kultury.
Jeziorska-Haładyj Joanna. 2008. „Dialog jako wykładnik fikcji”. Teksty Drugie 1-2.
Kołodziejczak Tomasz, red. 2003. Wrzesień. Antologia komiksu polskiego. Wojna narysowana. Warszawa: Egmont.
Kurz Iwona. 2006. Codzienne i niecodzienne w obiektywie „fotoamatorów”. W Wojna. Doświadczenie i zapis. Nowe źródła, problemy, metody badawcze, red. Sławomir Buryła, Paweł Rodak. Kraków: Universitas.
Lang Berel. 2000. Holocaust Representation. Art within the Limits of History and Ethics. Baltimore-London.
Lang Berel. 2004. „Przedstawianie zła: etyczna treść a literacka forma”, pł. Anna Ziembińska-Witek. Literatura na Świecie 1-2.
Lang Berel. 2006. Wstęp. W Nazistowskie ludobójstwo. Akt i idea, pł. Anna Ziembińska-Witek. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Leociak Jacek. 1997. Tekst wobec Zagłady. (O relacjach z getta warszawskiego). Wrocław: FNP.
Levi Primo. 1978. Czy to jest człowiek, pł. Halszka Wiśniowska. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Levi Primo. 2002. Assimetria e la vita. Torino.
Łysak Tomasz. 2005. Autobiografia (auto)-biografii. „Maus” Arta Spiegelmana. W Stosowność i forma. Jak opowiadać o zagładzie?, red. Michał Głowiński. Kraków: Universitas.
Madyda Aleksander. 2006. O interpretacji utworów autobiografistycznych. W Światy przedstawione. Prace z historii i teorii literatury ofiarowane profesorowi Jerzemu Speinie, red. Maria Kalinowska. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.
Masłoń Krzysztof. 2001. „Myszy i ludzie”. Rzeczpospolita. Plus-Minus 18.
Milchman Alan, Alan Rosenberg. 2003. Eksperymenty w myśleniu o Holocauście. Auschwitz, nowoczesność i filozofia, pł. Leszek Krowicki, Jakub Szacki. Warszawa: Scholar.
Szyłak Jerzy. 2000 Poetyka komiksu: warstwa ikoniczna i językowa. Gdańsk 2000: Słowo/Obraz Terytoria.
Toeplitz Krzysztof Teodor. 1985. Sztuka komiksu. Próba definicji nowego gatunku artystycznego. Warszawa: Czytelnik.
Ubertowska Aleksandra. 2007. Świadectwo – trauma – głos. Literackie reprezentacje Holokaustu. Kraków: Universitas.
Ulicka Danuta. 2006. Ja czytam moje czytanie (o podmiocie wypowiedzi literackiej i literaturoznawczej). W Literaturoznawcze dyskursy możliwe. Studia z dziejów nowoczesnej teorii literatury w Europie Środkowo-Wschodniej. Kraków: Universitas.
White Hayden. 2000. Poetyka pisarstwa historycznego, red. Ewa Domańska, Marek Wilczyński. Kraków: Universitas.
White Hayden. 2004. „Realizm figuralny w literaturze świadectwa”, pł. Ewa Domańska. Literatura na Świecie 1-2.
White Hayden. 2006. Historical Discourse and Literary Writing. W Tropes for the Past. Hayden White and the History/Literature Debate. New York.
Wolski Paweł. 2008. Proszę Państwa na Umschlagplatz. Narrator Borowskiego a współczesne przekształcenia polskiej dyskusji wokół doświadczenia wojny. W Dwadzieścia lat literatury polskiej 1989-2002. Cz. 2: Idee, ideologie, metodologie, red. Inga Iwasiów, Arleta Galant. Szczecin: Uniwersytet Szczeciński.
Young James. 1988. Writing and Rewriting the Holocaust. Bloomington: Indiana University Press.
Ziomek Jerzy. 1994. Śmiech pokoleń. W Prace ostatnie. Literatura i nauka o literaturze. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Uniwersytet Szczeciński Polska
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
