Śląskie Studia Polonistyczne

Fully Automated Luxury Gay Space Communism: The Case of Iain M. Banks’ Culture

Ivana Damnjanović — pią, 16 cze 2023 00:00:00 +0000

The Culture series created by Scottish author Iain (M.) Banks consists of nine novels, one novella and a couple of short stories situated in the same fictional universe. The eponymous Culture is a space-faring (and spacedwelling) civilization, a conglomeration of several humanoid species and sentient machines, most intellectually powerful beings called The Minds. Technological advances made the Culture a post-scarcity society focused on the maximization of personal freedom. The character of its socio-political structure, however, is somewhat unclear. Based on the differences between its internal and external politics, scholars have mostly placed the Culture within the categories of Utopia and Empire. This is, as the present paper argues, a false dilemma since the Culture is simultaneously both and neither of those. The main argument is that the truly adequate label for the political complexities of the Culture civilization was coined only after the untimely death of the author himself – around 2015, when the far (or, some would say, radical) left activists on the Internet coined the phrase Fully Automated Luxury Gay Space Communism. Using both writings of Marx and Engels on the features of communism and Ollman’s systematization of these features, I will try to show that this is indeed the case.

Muzyka przyszłości. Muzyczne projekty „science fiction"

Andrzej Juszczyk — czw, 29 cze 2023 00:00:00 +0000

Artykuł poświęcony jest analizie projektów o tematyce science fiction realizowanych w dziełach muzyki popularnej, konkretnie w twórczości zespołu Kraftwerk, Gary’ego Numana i zespołu Nine Inch Nails. Omówiono aspekty konstytuujące te konkretne opowieści w ramach przedstawianych światów, a także
ich specyficzną warstwę dźwiękową, nadającą tym projektom silnie immersyjny charakter. Muzyka i dźwięki słyszalne na płytach stają się doświadczalnym, bo dającym się usłyszeć, znakiem przyszłości nie tylko z powodu tematyki utworów. Ważnym elementem wpływającym na działanie tych projektów jest też silnie nowatorski, oryginalny sposób ich tworzenia, wykraczający znacznie poza horyzont oczekiwań typowych odbiorców.

Powrót do domu. Odbudowa zniszczonej planety w "2312" Kima Stanleya Robinsona

Katarzyna Lubawa — pią, 26 maj 2023 00:00:00 +0000

Artykuł poświęcony jest znaczeniu Ziemi w futurologicznej wizji prezentowanej przez Kima Stanleya Robinsona w powieści 2312 utrzymanej w gatunku fikcji klimatycznej. Intensywny rozwój technologiczny wraz z postępującą degradacją środowiska naturalnego posłużyły za fundament pesymistycznej perspektywy, której wynikiem w dyskursie literackim stał się motyw opuszczenia naszej planety w celu budowania życia na nowo w innych częściach wszechświata. Robinson przeciwstawia temu kierunkowi w myśleniu o przyszłości narrację optymistyczną, skupioną wokół odbudowy i powrotu do korzeni. Tekst stanowi analizę takiego ujęcia, ukazuje też spekulacyjny charakter obrazu ludzkości nakreślonego w powieści Robinsona. Celem artykułu jest ponadto wskazanie powiązań między utworem a rozwijającym się w przestrzeni science fiction nurtem – solarpunkiem.

Człowiek w obliczu bankructwa kapitalizmu. Zakończenie trylogii „MaddAddam" Margaret Atwood jako posthumanistyczna utopia

Kacper Tochowicz — pon, 05 cze 2023 00:00:00 +0000

W artykule podjęto analizę oraz interpretację zakończenia trylogii MaddAddam Margaret Atwood. Autor w szczególności skupił się na idei utopii w literaturze postapokaliptycznej jako jednej z metod negowania systemowych założeń późnego kapitalizmu. W tym kontekście tekst jest próbą czytania trylogii kanadyjskiej pisarki w perspektywie posthumanistycznego dyskursu poszukującego podmiotowości ludzkiej i nie-ludzkiej. Metodologiczną podstawę analizy stanowi z jednej strony krytyka kapitalizmu, z drugiej – filozofia posthumanizmu, stąd też najważniejszymi źródłami w niniejszym szkicu są rozważania Fredrica Jamesona na temat miejsca utopii we współczesnym świecie oraz filozoficzne teorie Rosi Braidotti i Brunona Latoura. Głównymi celami artykułu są, po pierwsze, pokazanie, w jaki sposób powieści Atwood mogą być rozpatrywane jako posthumanistyczne utopie, a po drugie, próba odpowiedzi na pytanie, jaką rolą
odgrywają w MaddAddam nie-ludzkie istoty względem homo sapiens. Sednem interpretacji jest opisanie mechanizmów rządzących światem, w którym człowiek nie stanowi już centrum.

Kobieta – naukowiec – mutant. Płeć w opowiadaniach Julii Nideckiej

Kinga Wyskiel — pią, 02 cze 2023 00:00:00 +0000

W artykule omówiono zagadnienie płci w opowiadaniach fantastycznonaukowych autorstwa Julii Nideckiej. Analizie i interpretacji zostały poddane przede wszystkim opowiadania: Wilki na wyspie, Taśmy prawdy, Kwiaty w bukiecie oraz Goniący za słońcem. Przedstawiono dwie dominujące strategie reprezentacji kobiecości w wymienionych utworach. Zwrócono uwagę przede wszystkim na wizje kobiety naukowca oraz kobiety mutanta pojawiające się w twórczości Julii Nideckiej. Wskazano również, że płeć stanowi w światach przyszłości Nideckiej kategorię aprioryczną, a więc konstrukcja tych światów została oparta na matrycy płci.

„Dajcie nam cywilizację naukową” – federacja ludów Europy, Naukowa Liga Narodów i ostatnia wojna o pokój. Ritchiego Caldera i Stefana Barszczewskiego fantastyczne wizje pokoju

Jerzy Stachowicz — pią, 26 maj 2023 00:00:00 +0000

Artykuł jest próbą spojrzenia na wybrane wizje przyszłości w literaturze fantastycznonaukowej dwudziestolecia międzywojennego w poszukiwaniu kryjących się tam koncepcji pacyfistycznych. Scjentystyczne, militarne i mocarstwowe fantazje zapisane w literaturze tego okresu dysponują potencjałem antywojennym, a sama fantastyka zdaje się przedstawiona jako w pewnej mierze „praktyka pacyfistyczna”.

Mueller dwudziestoletnia oraz "Hista & her sista". O dziewczyńskiej rewolucyjności twórczości poetki-matki

Agnieszka Waligóra — pią, 21 kwi 2023 00:00:00 +0000

Artykuł stanowi podsumowanie dotychczasowego stanu badań poświęconych twórczości Joanny Mueller. Autorka tekstu wskazuje na krytyczny impas, w które popadły. Spadek zainteresowania poezją Mueller wydaje się bowiem spowodowany powielaniem interpretacyjnych stereotypów dotyczących charakteru jej liryki. Nieuwzględnione w recepcji zmiany, jakie dokonują się w pisarstwie poetki, zostają pokazane na przykładzie analizy jej najnowszego tomu zatytułowanego Hista & her sista z 2021 roku. Autorka artykułu pokazuje, jak poezja Mueller ujawnia swój potencjał emancypacyjny, sprzeciwiając się oskarżeniom
o nadmierny intelektualizm i przesadne wysmakowanie formalne, które miałoby skrywać tradycyjny światopogląd poetki. Bierze pod uwagę kontekst myśli Michela Foucaulta, z którego koncepcji dyskursu Mueller korzysta, gdy eksploruje mnogie implikacje tytułowego pojęcia histerii. Biorąc pod uwagę jego dyskursywny i dyscyplinujący charakter, poetka dokonuje znaczącej politycznej subwersji zjawiska. Histeryczki okazują się podmiotkami, które w walce o własną niezależność przekraczają granice normy, natomiast suponowana wieczna niedojrzałość kobiet, którym odmawiano prawa do racjonalności, zostaje przekuta w wartość pozytywną – staje się motorem roztańczonej rewolucji.

Prządki, przodowniczki. Z Joanną Mueller rozmawia Katarzyna Szopa

Katarzyna Szopa, Joanna Mueller — pią, 21 kwi 2023 00:00:00 +0000

Rozmowę z poetką Joanną Mueller z okazji dwudziestej rocznicy jej debiutu poetyckiego przeprowadziła Katarzyna Szopa.

Wiersze

Joanna Mueller — pią, 14 kwi 2023 00:00:00 +0000

Wiersze zwijające się w sobie lub rozpinające ponad, biegnące po elipsie i koziołkujące z ram, migrujące między prawdą a kłamstwem. Skryte i wychodzące na jaw teksty o władzy w relacjach, pracy opiekuńczej oraz „wydreptywaniu” kobiecych wspólnot. Prezentowany zestaw tekstów pochodzi z przygotowywanego tomu trule Joanny Mueller.

Przejęzyczać się ku życiu (o poezji Joanny Mueller)

Jakub Skurtys — pią, 26 maj 2023 00:00:00 +0000

Artykuł poświęcony jest poetyckiej twórczości Joanny Mueller, zwłaszcza temu, jak traktuje ona zagadnienie form życia oraz w jaki sposób projekt krytyczny pisarki, skupiony właśnie wokół modernistycznej kategorii życia, przekłada się na działania stricte literackie Mueller. Autor zaczyna od polemiki z zarzutami dotyczącymi zachowawczości poetyki Mueller oraz jej pozorowanego eksperymentatorstwa, nawiązującego raczej do romantycznych gestów obrony podmiotowości niż do jej neoawangardowego przekroczenia. Stara się pokazać, w jaki sposób ta rzekomo antynowoczesna postawa sprzęga się dziś z feministyczną, nowomaterialistyczną walką o formę życia i odsłonięcie pracy niematerialnej. Stawką poetyckiej gry Mueller nie jest bowiem wiersz artykułujący społeczny gniew ani też działający jako dialektyczna negacja systemu, lecz afirmacyjna otulina, która na chwilę ugości w sobie i zabezpieczy prekarne życie.

„Preludium rewolty”. Bunt kobiet w poezji Joanny Mueller

Monika Glosowitz — pią, 02 cze 2023 00:00:00 +0000

Celem artykułu jest odpowiedź na pytanie o przyczyny przeoczeń, przemilczeń i przesunięć w krytycznoliterackiej recepcji poezji Joanny Mueller. Autorka analizuje omówienia kolejnych książek poetki i pokazuje działanie mechanizmu, który nazywa „podwójnym standardem” języka krytyki; mechanizm
ten umożliwiał wielokrotne wykonywanie gestów dyskredytowania wagi tej poezji, a ma źródła w specyficznie opracowywanych przez krytyków i krytyczki doświadczeniu i temacie macierzyństwa, którego poetycka tematyzacja często spotyka się z negatywnym komentarzem krytycznym. Analiza ta jest zestawiona z alternatywną propozycją rekonstrukcji głównej linii poetyckiej opowieści Mueller o macierzyństwie, opowieści, w której jednostkowe osobiste przeżycie staje się bazą budowania wspólnoty kobiet opartej na doświadczaniu takiej samej opresji. Twórczość Joanny Mueller z pewnością została przez krytyków i krytyczki dostrzeżona oraz była wielokrotnie (choć nieregularnie) komentowana i opisana, pisarka funkcjonuje więc w szeroko pojętym polu produkcji i popularyzacji literatury w Polsce.

Mieczysław Porębski – pisarz bytu i mitu. Lektura „Z." Szymutką

Katarzyna Szkaradnik — pią, 30 cze 2023 00:00:00 +0000

Artykuł jest poświęcony interpretacji wybranych motywów Z. Po-wieści – jedynego stricte beletrystycznego dzieła krytyka i teoretyka sztuki Mieczysława Porębskiego – w kontekście koncepcji i studiów Stefana Szymutki. Ten śląski literaturoznawca był szczególnie zainteresowany twórczością Teodora Parnickiego, z którą nieraz porównuje się wspomnianą „postmodernistyczną” powieść historyczną. Z. Po-wieść ukazuje wędrówkę tytułowego bohatera, odradzającego się Z., poprzez dzieje cywilizacji europejskiej. Fabuła taka obrazuje konfrontację z „wielką historią” (historią-bytem) i służy stworzeniu pewnej całościowej wizji. W komparatystycznej lekturze wypowiedzi Szymutki i książki Porębskiego (oraz niektórych jego innych tekstów) uwypuklony został problem relacji między historią, rzeczywistością a literaturą, szczególnie istotny dla obu bohaterów artykułu. O ile Szymutko wyraźnie przeciwstawia literaturę (domenę słów) empirycznej rzeczywistości historycznej, o tyle Porębski głosi apologię tej pierwszej jako narzędzia stawiania czoła dziejowości i obrony jednostkowej egzystencji. Pomimo okrucieństwa rzeczywistości historycznej twórczość artystyczna, która z nią koresponduje, pozwala osiągnąć katharsis i jedyną nieusuwalną „przyjemność historii” (sformułowanie Szymutki). Według Porębskiego podobnie działa mit, należący wraz z literaturą do tak zwanej sfery trzeciej wartości logicznej. Literatura zaś posiada zdolność do nadawania mitycznej – ponadczasowej – aktualności temu, co akcydentalne i efemeryczne.