„Swędzący problem”: rzymscy weterynarze w walce z pasożytami zewnętrznymi
Abstrakt
Starożytni Rzymianie mierzyli się z poważnym problemem, jakim były pasożyty zewnętrzne atakujące zwierzęta gospodarskie oraz ludzi. Najpoważniejszą i najczęściej diagnozowaną z chorób pasożytniczych był świerzb. Starożytni weterynarze z dużymi sukcesami stosowali kuracje zapobiegające tej chorobie i zwalczające ją u koni, bydła oraz owiec.
Słowa kluczowe
pasożyty zewnętrzne; świerzb; Rzym; starożytni weterynarze; zwierzęta gospodarskie
Bibliografia
Adams J.N.: Notes on Pelagonius. „The Classical Quarterly” 1990, 40, s. 523—534.
Adamson P.B.: The Relationship between Medical and Veterinary Surgerons from Sumer to the Present. „Veterinary History” 1983, 3, s. 16—24.
Arlian L.G.: Biology, Host Relations and Epidemiology of Sarcoptes scabiei. „Annual Review of Entomology” 1989, 34, s. 139—161.
Baldwin B.: Columella’s Sources and how he used them. „Latomus” 1963, 22, s. 785—791.
Barnes T.D.: The Date of Vegetius. „Phoenix” 1979, 33, s. 254—257.
Benz G.W., Roncalli R.A., Gross S.J.: Use of Ivermectin in Cattle, Sheep, Goats and Swine. W: Ivermectin and Abmectin. Ed. W.C. Campbell. New York 1989, s. 215—229.
Bergvall K.: Advances in Acquisition, Identification and Treatment of Equine Ectoparasites. „Clinical Techniques in Equine Practice” 2005, 4, s. 296—301.
Bhanuprakash V., Indrani B.K., Hosamani M., Singh R.K.: The current status of sheep pox disease. „Comparative Immunology, Microbiology and Infectious Diseases” 2006, 29, s. 27—60.
Bollogino R., Burger J., Powell A., Mashkour M., Vigne J.‑D., Thomas M.G.: Modern taurine cattle descended from small numer of Near‑Eastern founders. „Molecular Biology and Evolution” 2012, 29, s. 2101—2104.
Buxton P.A.: The External Anatomy of Sarcoptes of the Horse. „Parasitology” 1921, 13, s. 114—145.
Campbell W.C., Leaning W.H.D., Seward R.L.: Use of Ivermectin in Horses. W: Ivermectin and Abmectin. Ed. W.C. Campbell. New York 1989, s. 234—244.
Capasso L.: Infectious diseases and eating habits at Herculaneum (1st century AD, southern Italy). „International Journal of Osteoarchaeology” 2007, 17, s. 350—357.
Cockburn A., Barraco R.A., Reyman T.A., Peck W.H.: Autopsy of an Egyptian Mummy. „Science” 1974, 187, s. 1155—1160.
Egerton J.R., Brokken E.S., Suhayda D., Eary C.H., Wooden J.W., Kilgore R.L.: The antiparasitic activity of ivermectin in horses. „Veterinary Parasitology” 1981, 8, s. 83—88.
Essig A., Rinder H., Gothe R., Zahler M.: Genetic Differentiation of Mites of the Genus Chorioptes (Acari: Psoroptidae). „Experimental & Applied Acrology” 1999, 23, s. 309—318.
First Steps of Animal Domestication. New archaeozoological approaches. Eds. J.‑D. Vigne, J. Peters, D. Helmer. Oxford 2005.
Fischer K.‑D.: Ancient Veterinary Medicine: A survay of Greek and Latin sources and some recent scholarschip. „Medizinhistorisches Journal” 1988, 23, s. 191—200.
Fischer K.‑D.: The first Latin treatise on horse medicine and its author Pelagonius Salonianus. „Medizinhistorisches Journal” 1981, 16, s. 215—226.
Gawor J., Kita J.: Uwagi praktyczne na temat odrobaczania koni. „Życie Weterynaryjne” 2006, 81, s. 753—756.
Goffart W.: The Date and Purpose of Vegetius De re military. „Traditio” 1977, 33, s. 65—100.
Górkiewicz‑Petkow A., Michałowska O., Petkow L.: Świerzb — problemy diagnostyczne i terapeutyczne. „Medycyna Rodzinna” 2009, 4, s. 70—74.
Gundłach J.L., Sadzikowski A.B., Tomczuk K.: Świerzb świń. „Medycyna Weterynaryjna” 1996, 52, s. 416—419.
Hejduk G., Hofstätter K., Löwenstein M., Peschke R., Miller I., Joachim A.: Characetrisation of Sarcoptes scabiei antigens. „Parasitology Research” 2011, 108, s. 309—315.
Henderson J.: Columella’s Living Hedge: The Roman Gardening Book. „The Journal of Roman Studies” 2002, 92, s. 110—133.
Hodkinson S.: Animal Husbandry in the Greek Polis. W: Pastoral Economies in Classical Antiquity. Red. C.R. Whittaker. Cambridge 1988, s. 35—74.
Jakubczyk K., Janda K., Szkyrpan S., Gutowska I., Wolska J.: Pokrzywa zwyczajna (Urtica doica L.) — charakterystyka botaniczna, biochemiczna i właściwości prozdrowotne. „Pomeranian Journal of Life Science” 2015, 61, nr 2, s. 191—198.
Kaba J.: Zasady profilaktyki chorób pasożytniczych u kóz. „Wiadomości Zootechniczne” 2005, 5, s. 53—62.
Kammenhuber A.: On Hittites, Mitanni‑Hurrians, Indo‑Aryans and Horse‑Tablets in the 2nd Millennium B.C. W: Essays on Anatolian Studies in the Second Millennium B.C. Red. T. Mikasa. Heidelberg 1988, s. 35—51.
Kamyszek F.: Study on the occurrence and control of psoroptic scab in sheep. „Wiadomości Parazytologiczne” 1982, 28, s. 291—294.
Kirkwood A.C.: Effect of Psoroptes ovis on the weight of sheep. „Veterinary Record” 1980, 107, s. 469—470.
Kleisiaris Ch.F., Sfakianakis Ch., Papathanasiou I.V.: Health care practices in ancient Greece: The Hippocratic ideal. „Journal of Medical Ethics and History of Medicine” 2014, 7.
Kowalska M., Phumvittaya T., Degórska B.: Postępowanie z ranami zanieczyszczonymi larwami muchówek u psów. „Życie Weterynaryjne” 2016, 91, s. 172—175.
Kreyser K.: Pasożyty zwierząt gospodarskich w dziele L.J. Kolumelli „De re rustica”. III. Świerzb. „Wiadomości Parazytologiczne” 1989, 35, nr 1, s. 3—10.
Le Bailly M., Mouze S., Chaves da Rocha G., Helm J.‑L., Lichtenberger R., Dunand F., Bouchet F.: Identification of Taenia sp. in Mummy From a Christian Necropolis in El‑Deir, Oasis of Kharga, Ancient Egypt. „The Journal of Parasitology” 2010, 96, s. 213—215.
Littlewood J.D.: Equine sarcoptic mange: Re‑emergence or a previously notitable diseases? „Equine Veterinary Education” 2011, 23, s. 24—26.
Losson B.J.: Sheep psoroptic mange: An update. „Veterinary Parasitology” 2012, 189, s. 39—43.
Losson B.J., Lonneux J.F., Lekimme M.: The pathology of Psoroptes ovis infestation in cattle with a special emphasis on breed difference. „Veterinary Parasitology” 1999, 83, s. 219—229.
Madigan J.E.: Ivermectin use in horse, reviewed. „California Veterinary Magazine” 1984, 38, s. 29—35.
Markell E.K., John D.C., Petri W.H.: Markell and Voge’s medical parasitology. St. Louis 2006.
Mezzabotta M.R.: Aspects of multiculturalism in the Mulomedicina of Vegetius. „Akroterion” 2000, 45, s. 52—64.
Meinties T., Fourie L.J., Horak I.G.: Host preference of the sheep scab mite, Psoroptes ovis. „Journal of the South African Veterinary Association” 2002, 73, s. 135—136.
Migeotte L.: The Economy of the Greek Cities. From the Archaic Period to the Early Roman Empire. Transl. J. Lloyd. Berkeley—Los Angeles—London 2009.
Murthy G.S.S., Nagesha A.M., Hemanna Gowda K.: Therapeutic managment of sarcoptic mange in a sheep flock. „Journal of Parasitic Diseases” 2013, 37, s. 281—281.
Orion E., Marcos B., Davidivici B., Wolf R.: Itch and scratch: scabies and pediculosis. „Clinics of Dermatology” 2006, 24, s. 168—175.
Otranto D.: The immunology of myiasis parasite survival and host defense strategies. „Trends in Parasitology” 2001, 1, s. 176—182.
Paris H.S., Janick J.: Reflections on linguistics as an aid to taxonomical identification of ancien Mediterranean cucurbits: the Piqqus of the Faqqous. W: Proceedings of the IXth EUCARPIA meeting on genetics and breeding of Cucurbitaceae, Avignon (France), May 21—24th. Ed. M. Pirat. Avignon 2008, s. 43—52.
Parus A.: Przeciwutleniające i farmakologiczne właściwości kwasów fenolowych. „Postępy Fitoterapii” 2013, 1, s. 48—53.
Piaskowski J.: Metallurgy in G. Pliniy’s „Historia naturalis”. „History and Technology. An International Journal” 1985, 2, s. 63—75.
Pieszak M., Mikołajczak P.Ł.: Właściwości lecznicze pokrzywy zwyczajnej (Urtica doica L.). „Postępy Fitoterapii” 2010, 4, s. 199—204.
Pomorska D.: Profilaktyka i leczenie większości najczęściej występujących chorób pasożytniczych z użyciem połączenia moksydektyny z imidaklopridem. „Magazyn Weterynaryjny” 2008, 17, s. 1040—1042.
Prioreschi P.: A History of Medicine. Roman Medicine. III. Omaha 1998.
Rahren T., Vanhove D., Mussche H., Oikonomakou M.: Lithrage from Laurion: A medical and metallurgical cammodity from South Africa. „L’Antiqité Classique” 1999, 68, s. 299—308.
Ramisz A., Grzywiński L., Balicka‑Laurans A.: Badania nad przydatnością moksydektyny [cyanamid] do zwalczania parazytoz u trzody chlewnej. „Zeszyty Naukowe. Przegląd Hodowlany” 1993, 9, s. 270—275.
Rao T.V.S., Bandyopadhyay S.K.: A comperhensive review of goat pox and sheep pox and their diagnosis. „Animal Health Research Reviews” 2000, 1, s. 127—136.
Raulwing P., Meyer H.: Der Kikkuli‑Text. Hippologische und methodenkritische Überlegungen zum Training von Streitwagenpferden im Alten Orient. W: Rad und Wagen. Der Ursprung einer Innovation. Wagen im Vorderen Orient und Europa. Hrsg. M. Fansa, S. Burmeister. Mainz 2004, s. 491—506.
Reed Ch.A.: Animal Domestication in the Prehistoric Near East. „Science” 1959, 130, s. 1629—1639.
Rodgers R.H.: Excerpts of Palladius XIV. „Bulletin of Institute of Classical Studies” 1968, 15, s. 127—129.
Romaniuk K.: Szerzenie się świerzbu naskórnego u owiec. W: Materiały IV Sympozjum Akaroentomologicznego Med. Wet., Gdańsk 4—6.09.1980. Gdańsk 1980.
Roncalli R.A.: The history of scabies in veterinary and human medicine from biblical to modern times. „Veterinary Parasitology” 1987, 25, s. 193—198.
Sargison N.: Effect of an outbreak of sheep scab (Psoroptes ovis infestation) during mid‑pregnancy on ewe body condition and lamb birth weight. „Veterinary Record” 1995, 136, s. 287—289.
Sasson A.: Animal Husbandry in Ancient Israel. A Zooarchaeological Perspective on Livestock Exploitation, Herd Management and Economic Strategies. London & New York 2010.
Scobie A.: Slums, sanitation and mortality in the Roman world. „Klio” 1986, 68, s. 399—433.
Siuda K.: Podgromada: Roztocze. W: Parazytologia i akaroentomologia medyczna. Red. A. Deryło. Warszawa 2002, s. 327—332.
Stannard J.: Pliny and Roman Botany. „Isis. A Journal of the History of Science Society” 1965, 56, s. 420—425.
Svennung I.: De auctoribus Palladii. „Eranos” 1927, 25, s. 122—248.
Sweatman G.K.: On the life history and validity of the species in psoroptes, a genus of mange mites. „Canadian Journal of Zoology” 1958, 36, s. 905—929.
Taberlet P., Coissac E., Pansu J., Pompanon F.: Conservation genetics of cattle, sheep and goats. Génétique de la conservation de la vache, du mouton, et de la chevre. „Comptes Rendus Biologies” 2011, 334, s. 247—254.
Thomas J., Peterson G.M., Walton S.F., Carson Ch.F., Nauton M., Baby K.E.: Scabies: an ancient global disease with a need for new therapies. „BMC Infectious Diseases” 2015, 15, s. 1—6.
Toktabaev A.: Traditionelles Pferdetraining bei den Kasachen. „Pferdeheilkunde” 1995, 12, s. 129—132.
Van den Broek A.H., Huntley J.F.: Sheep Scab: the Disease. Pathogenesis and Control. „Journal of Comparative Parasitology” 2003, 128, s. 79—91.
Wall R., Smith K.E., Berriatua E., French N.P.: Simulation analysis of the population dynamics of the mite, Psoroptes ovis, infesting sheeps. „Veterinary Parasitology” 1999, 83, s. 253—264.
Wool Economy in the Ancient Near East and the Aegean. From the Beginnings of Sheep Husbandry to Industrial Textile Industry. Eds. C. Breniquet, C. Michel. Oxford 2014.
Wróbel P.: Najczęściej spotykane zmiany skórne u świń. „Trzoda Chlewna” 2013, 10, s. 78—83.
Zink A. R., Spigelman M., Schraut B., Greenblatt Ch. L., Nerlich A.G., Donoghue H.G.: Leishmaniasis in Ancient Egypt and Upper Nubia. „Emerging Infectious Diseases” 2006, 12, s. 1616—1617.
Zumpt F.K.E.: Myiasis in man and animals in the old world. Butterworth 1965.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
