Sprawcy agresji i przemocy wobec zwierząt. Od czynników osobowościowych i sytuacyjno-społecznych do psychopatii i antyspołecznego zaburzenia osobowości
Abstrakt
Celem opracowania jest omówienie wybranych aspektów agresji i przemocy ludzi wobec zwierząt. W artykule przedstawiono definicje agresji i przemocy, opisano te zjawiska oraz przytoczono wyniki wybranych badań empirycznych (dotyczących cech społeczno-demograficznych sprawców przemocy wobec zwierząt, występujących u nich najczęściej zaburzeń osobowości, zachowań przestępczych, podejmowanych wobec sprawców przemocy wobec zwierząt działań prawnych, a w wypadku dzieci i młodzieży stosujących przemoc wobec zwierząt przyczyn i korelatów zjawiska, tła motywacyjnego oraz skutków). Poddano analizie czynniki najczęściej korelujące z agresją i przemocą o charakterze osobowościowym (między innymi agresywność, lęk, samokontrolę, empatię) i sytuacyjno-społecznym (między innymi frustrację, relatywną deprywację, społeczne uczenie się) oraz psychopatię i antyspołeczne zaburzenie osobowości.
Słowa kluczowe
agresja; przemoc; zwierzęta; czynniki osobowościowe; czynniki sytuacyjno-społeczne; psychopatia; antyspołeczne zaburzenie osobowości
Bibliografia
Agnew, Robert. „Foundation for a General Strain Theory of Crime and Delinquency”. Criminology, 30 (1992): 47–87.
Aronson, Elliot. Człowiek – istota społeczna. Przeł. Józef Radzicki. Wyd. 3. zm. Warszawa: PW N, 1995.
Bandura, Albert. Aggression. A Social Learning Analysis. New York: Prentice Hall, Englewood Cliffs, 1973.
Bandura, Albert. Teoria społecznego uczenia się. [Przetłum. Joanna Kowalczewska i Józef Radzicki. Red. nauk. wykonał i przedm. do pol. wyd. napisał Mirosław Kofta]. Warszawa: Wydawnictwo PW N, 2007.
Baron-Cohen, Simon. Teoria zła. O empatii i genezie okrucieństwa. Przekł. Agnieszka Nowak. Sopot: Wydawnictwo Smak Słowa, 2015.
Bauer, Joachim. Granica bólu. O źródłach agresji i przemocy. Przeł. Maria Skalska. Słupsk: Dobra Literatura, 2015.
Berkowitz, Leonard. „Frustration, Appraisals, and Aversively Stimulated Aggression”. Aggressive Behaviour, vol. 14 (1988): 3–12.
Błońska, Barbara. „Relacje pomiędzy krzywdzeniem zwierząt a przemocą stosowaną wobec ludzi”. W Sprawiedliwość dla zwierząt, red. Barbara Błońska et al., 108–139. Warszawa: Instytut Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk Stowarzyszenie „Otwarte Klatki”, 2017.
Buss, Arnold H. The Psychology of Aggression. New York: Wiley, 1961.
Buss, Arnold H., and Mark Perry. „The Aggression Questionnaire”. Journal of Personality and Social Psychology, vol. 63(3) (1992): 452–459. https://doi.org/10.1037/0022-3514.63.3.452.
Czerwińska, Ewa. 2008. „Przestępczość a zdrowie psychiczne. Przegląd badań empirycznych dotyczących osobowościowych determinant aktywności przestępczej”. Sztuka Leczenia, nr 3–4 (2008): 67–69.
Czerwińska-Jakimiuk, Ewa. Przestępczość młodocianych. Interpretacja zjawiska w świetle ogólnej teorii napięcia Roberta Agnew. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, 2011.
Dollard, John, Norman E. Miller, Leonard W. Doob, Orval Mowrer and Robert R. Sears. Frustration and Aggression. New Haven: Yale University Press, 1961.
Frączek, Adam. „O naturze i formowaniu się psychologicznej regulacji agresji interpersonalnej”. W Psychologia czynności. Nowe perspektywy, red. Ida Kurcz i Danuta Kądzielawa, 45–65. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2002.
Gaberle, Andrzej, Janina Błachut i Krzysztof Krajewski. Kryminologia. Gdańsk: Info Trade, 2000.
Gardocka, Teresa, i Agnieszka Gruszczyńska. Status zwierzęcia. Zagadnienia filozoficzne i prawne. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2012.
Gierowski, J. Krzysztof, i Adam Szymusik, red. Postępowanie karne i cywilne wobec osób zaburzonych psychicznie. Wybrane zagadnienia z psychiatrii, psychologii i seksuologii sądowej. Kraków: Collegium Medicum UJ, 1996.
Gierowski, Józef Krzysztof. Motywacja zabójstw. Rozprawa habilitacyjna. Kraków: Akademia Medyczna im. Mikołaja Kopernika w Krakowie, 1989.
Goleman, Daniel. Inteligencja emocjonalna. Przeł. Andrzej Jankowski. Poznań: Harbor Point Wydawnictwo Media Rodzina, 1997.
Hare, Robert D. Psychopaci są wśród nas. Przeł. Anna Skucińska. Kraków: Znak, 2006.
Haś, Agnieszka. Struktura agresywności a wybrane osobowościowe korelaty zachowań przestępczych dorosłych kobiet. Niepublikowana praca doktorska. Uniwersytet Jagielloński. 2008.
Heitzman, Janusz. Stres w etiologii przestępstw agresywnych. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2002.
Helios, Joanna, i Wioletta Jedlecka. „Okrucieństwo wobec zwierząt z punktu widzenia psychologii i filozofii – zarys problemu”. [Acta Universitatis Wratislaviensis. Nr 3759]. Przegląd Prawa i Administracji, T. 108 (2017): 31–44. https://doi.org/10.19195/0137-1134.108.3.
Hirigoyen, Marie-France. Molestowanie moralne: perwersyjna przemoc w życiu codziennym. Przeł. Jolanta Cackowska-Demirian. Poznań: W Drodze, 2002.
Iniewicz, Grzegorz. „Zaburzenia emocjonalne u dzieci i młodzieży z perspektywy teorii przywiązania”. Psychiatria Polska, 42(5) (2008): 671–682.
Izdebski, Paweł, Ewa Łukaszewska i Natalia Ulaszewska. „Okrucieństwo wobec zwierząt”. Życie Weterynaryjne, T. 89(4) (2014): 304–306.
Klimek, Barbara. „Przemoc wobec zwierząt i prawna ochrona zwierząt”. Życie Weterynaryjne, T. 93(9) (2018): 614–615.
Krahé, Barbara. Agresja. Przekł. Jacek Suchecki. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2006.
Krajewski, Krzysztof. „Koncepcja podkultury przemocy a wyjaśnianie przestępczości agresywnej”. Archiwum Kryminologii, T. 14 (1987): 7–42.
Kubacka-Jasiecka, Dorota. Psychologiczne determinanty przestępczego zachowania agresywnego. [Zeszyty Naukowe UJ. Nr 17. Prace Psychologiczno-Pedagogiczne]. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1972.
Kubacka-Jasiecka, Dorota. Struktura „ja” a związek między agresywnością i lękiem. Kraków: Uniwersytet Jagielloński, 1986.
Millon, Theodore, i Roger Davis. „Osobowość antyspołeczna”. Przekł. Maria Zakrzewski. W Theodore Millon, Roger Davis, Carrie Millon, Luis Escovar i Sarah Meagher. Zaburzenia osobowości we współczesnym świecie. [Przekł. Helena Grzegołowska-Klarkowska, Justyna Kotlicka, Magdalena Ślósarska, Anna Tabaczyńska i Maria Zakrzewski]. Wyd. 2., 135–186. Warszawa: Instytut Psychologii Zdrowia, 2005.
Moir, Anne, i David Jessel. Zbrodnia rodzi się w mózgu. Zagadka biologicznych uwarunkowań przestępczości. Z jęz. ang. przeł. Hanna Jankowska. Warszawa: Książka i Wiedza, 1998.
Mowen, Thomas J., and John H. Boman IV. „Animal Abuse among High-Risk Youth: A Test of Agnew’s Theory”. Deviant Behavior, vol. 41(6) (2020): 765–778. https://doi.org/10.1080/01639625.2019.1595373.
Mozgawa, Marek, Magdalena Budyn-Kulig, Katarzyna Dudka i Marek Kulig. „Prawnokarna ochrona zwierząt – analiza dogmatyczna i praktyka ścigania przestępstw z art. 35 ustawy z 21.08.1997 r. o ochronie zwierząt”. Prawo w Działaniu. Sprawy Karne, nr 9 (2011): 41–100.
Narodowska, Joanna. „Korelacja pomiędzy agresją wobec zwierząt a agresją wobec ludzi w świetle badań aktowych”. Archiwum Kryminologii, T. 40 (2018): 327–369.
Ostaszewski, Paweł. „Statystyczny obraz przestępstwa znęcania się nad zwierzętami”. Prawo w Działaniu. Sprawy Karne, nr 9 (2011): 101–117.
Ostrowska, Krystyna, i Dobrohna Wójcik. Teorie kryminologiczne. Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej, 1986.
Pastwa-Wojciechowska, Beata. Naruszanie norm prawnych w psychopatii. Analiza kryminologiczno-psychologiczna. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2004.
Pastwa-Wojciechowska, Beata. „Osobowość psychopatyczna i antyspołeczna – problemy diagnostyczne w opiniowaniu psychologiczno-sądowym”. W Białe plamy w psychologii sądowej, red. Bożena Gulla, Iwona Niewiadomska i Małgorzata Wysocka-Pleczyks, 209–211. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2010.
Pinker, Steven. Zmierzch przemocy. Lepsza strona naszej natury. Przekł. Tomasz Bieroń. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo, 2015.
Pospiszyl, Irena. Przemoc w rodzinie. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1994.
Poznaniak, Wojciech. „Przemoc w grach elektronicznych – wybrane skutki psychospołeczne”. Prace Komisji Socjologicznej [Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk], T. 3 (2003): 151–163.
Poznaniak, Wojciech. Zaburzenia w uspołecznieniu u przestępców: analiza niektórych mechanizmów psychologicznych. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 1982.
Rancew-Sikora, Dorota. Sens polowania. Współczesne znaczenia tradycyjnych praktyk na przykładzie dyskursu łowieckiego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2009.
Rode, Danuta. „Charakterystyka sprawców przemocy w rodzinie”. W Dziecko jako ofiara przemocy, red. Bożena Gulla i Małgorzata Wysocka-Pleczyk, 13–14. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2009.
Seligman, Martin E.P., Elaine F. Walker i David L. Rosenhan. Psychopatologia. Przekł. Joanna Gilewicz i Aleksander Wojciechowski. Poznań: Zysk i S-ka, 2003.
Sławik, Karol. „Traktowanie i ochrona prawna zwierząt w Polsce”. Ius Novum, T. 5(4) (2011): 9–25. https://iusnovum.lazarski.pl/iusnovum/article/view/140 (dostęp: 29.04.2022).
Stawicka, Magdalena, i Magdalena Polaszewska-Nicke. „Jakość przywiązania w etiologii zachowań agresywnych”. W Przestępczość nieletnich, red. Bożena Gulla i Małgorzata Wysocka-Pleczyk, 147–160. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2009.
Taylor, Chris. Zaburzenia przywiązania u dzieci i młodzieży. Poradnik dla terapeutów, opiekunów i pedagogów. Przekł. Lucyna Wierzbowska. Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2020.
Turner, Jeffrey S., i Donald B. Helms. Rozwój człowieka. [Red. nauk. Stanisława Lis. Przetłum. Stanisława Lis et al.]. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1999.
Wysocka-Andrusiewicz, Joanna. „Zwierzęta w oczach myśliwych, myśliwi w oczach internautów. O etycznych aspektach polowań rekreacyjnych (dla sportu) i ich obrazie w mediach społecznościowych”. Poznańskie Zeszyty Humanistyczne, T. 30 (2016): 27–50.
Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie Polska
https://orcid.org/0000-0003-2367-7965
Ewa Czerwińska-Jakimiuk – doktor nauk humanistycznych w zakresie socjologii, absolwentka socjologii i psychologii na Uniwersytecie Jagiellońskim. Adiunkt w Instytucie Filozofii i Socjologii Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie. Jej główne zainteresowania naukowe to socjologia dewiacji i przestępczości, kryminologia, psychopatologia i psychologia sądowa. Autorka książki Przestępczość młodocianych. Interpretacja zjawiska w świetle ogólnej teorii napięcia Roberta Agnew oraz wielu innych publikacji. Członek Polskiego Towarzystwa Etycznego. E-mail: ewa.czerwinska-jakimiuk@up.krakow.pl
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
