Zaburzenia psychiczne zwierząt w perspektywie antropologicznej. Rekonesans
Abstrakt
W powszechnej opinii wciąż jeszcze utrzymuje się przekonanie, że tylko ludzie chorują psychicznie i że to wyróżnia nas spośród innych gatunków zwierząt. Zainteresowanie przedstawicieli nauk humanistycznych zaburzeniami psychicznymi zwierząt w XXI wieku można rozpatrywać w perspektywie posthumanizmu i animal turn, jest to bowiem przekraczanie jeszcze jednej granicy tego, co „ludzkie” i „nie-ludzkie”. W artykule omówiono najczęstsze zaburzenia psychiczne diagnozowane u zwierząt towarzyszących i zniewolonych, podano przykłady nieetycznych eksperymentów z dziedziny psychologii dokonanych na zwierzętach oraz krótko zaprezentowano fenomen uzależnień i samobójstw zwierząt. We wnioskach podkreślono, że choć w badaniu zaburzeń psychicznych nie-ludzkich zwierząt można i powinno się czynić analogie do zaburzeń występujących u ludzi, to celem nadrzędnym takich badań powinno być zgłębienie wiedzy o psychice nie-ludzkich zwierząt.
Słowa kluczowe
zaburzenia psychiczne; choroby psychiczne; samobójstwa; nie-ludzkie zwierzęta; posthumanizm
Bibliografia
Bakke, Monika. Bio-transfiguracje. Sztuka i estetyka posthumanizmu. Wyd. 2. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, 2012.
Bakke, Monika. „Studia nad zwierzętami: od aktywizmu do akademii i z powrotem?”. Teksty Drugie, nr 3 (2011): 193–204.
Bekoff, Marc. O zakochanych psach i zazdrosnych małpach. Emocjonalne życie zwierząt. Przekł. Marta Stasińska-Buczak. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2010.
Bielecka, Krystyna. „W tym szaleństwie jest metoda. Zaburzenia psychiczne u zwierząt”. Filozofia w Praktyce, T. 5 (2019). http://filozofiawpraktyce.pl/w-tym-szalenstwie-jest-metoda-zaburzenia-psychiczne-u-zwierzat/ (dostęp: 26.02.2021).
Braitman, Laurel. Animal Madness: How Anxious Dogs, Compulsive Parrots, and Elephants in Recovery Help Us Understand Ourselves. New York: Simon & Schuster, 2014.
Braitman, Laurel. „Depressed Dogs, Cats with OCD – What Animal Madness Means for Us Humans”. TEDSalon NY2014. July 2014. https://www.ted.com/talks/laurel_braitman_depressed_dogs_cats_with_ocd_what_animal_madness_means_for_us_humans#t-51241 (dostęp: 26.02.2021).
„Depresja, halucynacje, lęk separacyjny. Jak objawiają się choroby psychiczne u zwierząt?” Dzień Dobry TV N. Aktualizacja: 17.09.2019. https://dziendobry.tvn.pl/dom/zwierzeta/depresja-halucynacje-lek-separacyjny-jak-objawiaja-sie-choroby-psychiczne-u-zwie rzat-da306315 (dostęp: 5.05.2022).
Dooren van, Thom, Eben Kirksey and Ursula Münster. „Multispecies Studies. Cultivating Arts of Attentiveness”. Environmental Humanities 8, no. 1 (2016): 1–23. https://doi.org/10.1215/22011919-3527695.
Ganszczyk, Katarzyna. „Zachowania samouszkadzające o podłożu psychogennym u zwierząt – analiza przyczyn w kontekście możliwości leczenia”. Życie Weterynaryjne, 85(8) (2010): 674–679.
„The Girl Who Talked to Dolphins”. BBC documentary. Dir. Christopher Riley. 2014.
Grandin, Temple, i Catherine Johnson. Zrozumieć zwierzęta. Wykorzystanie tajemnic autyzmu do rozszyfrowania zachowań zwierząt. Tłum. Krzysztof Puławski. Poznań: Media Rodzina, 2011.
Gzyra, Dariusz. „Zwierzęta w ZOO cierpią. To żadna atrakcja”. Gazeta Wyborcza. 28.01.2018. https://warszawa.wyborcza.pl/warszawa/7,54420,22944500,zwierzeta-w-zoo-to-nie-atrakcja-z-innej-banki.html (dostęp: 26.02.2021).
Haraway, Donna. „Zwierzęta laboratoryjne i ich ludzie”. Tłum. Adam Ostolski. Krytyka Polityczna, nr 15 (2008): 102–116.
„Magdalena Kozhevnikova psikhicheskiye rasstroystva ne-chelovecheskikh zhivotnykh v antropologicheskoy perspektive”. Rossiyskiy muzey meditsiny. Maretialy. 12 yanvarya 2021, 14.00 po Moskve. https://medmuseum.ru/ru/component/content/article/8-sobytiya/11-psikhicheskie-rasstrojstva-ne-chelovecheskikh-zhivotnykh-v-antropologicheskoj-perspektive?Itemid=101 (dostęp: 26.06.2022).
Marcinów, Mira. „Schizo-fretki i kot-pulsywni psy-chopaci”. Znak, nr 720 (2015). http://www.miesiecznik.znak.com.pl/7202015mira-marcinowschizofretki-i-kotpulsywni-psychopaci/ (dostęp: 26.02.2021).
Pużyński, Stanisław. „Choroba psychiczna – problemy z definicją oraz miejscem w diagnostyce i regulacjach prawnych”. Psychiatria Polska, T. 41, nr 3 (2007): 299–308.
Ślązak, Anna. „Czemu pije ptak (naukowe spojrzenie na ptaki i alkohol)”. Nauka w Polsce. Aktualizacja: 9.07.2020. https://naukawpolsce.pap.pl/aktualnosci/news%2C82930%2Cczemu-pije-ptak-naukowe-spojrzenie-na-ptaki-i-alkohol.html (dostęp: 26.02.2021).
Tymieniecka-Suchanek, Justyna. „Czy koń ma świadomość, czyli Szmaragd Aleksandra Kuprina. W kręgu wątków ekofilozoficznych”. W Literatury wschodniosłowiańskie w kręgu europejskich idei estetyczno-filozoficznych, red. Aleksandra Wieczorek, 97–106. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, 2007.
Tymieniecka-Suchanek, Justyna. „Zwierzę jako podmiot. Próba rekonesansu badawczego z omówieniem Lwa świętego Hieronima Zofii Kossak”. W Z dziejów podmiotu i podmiotowości w literaturach słowiańskich X X wieku, red. Barbara Czapik-Lityńska i Marta Buczek, 151–167. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2005.
Weil, Kari. „Zwrot ku zwierzętom. Sprawozdanie”. Przeł. Piotr Sadzik. Przekł. przejrzała Anna Barcz. W Zwierzęta, gender i kultura. Perspektywa ekologiczna, etyczna i krytyczna, red. Anna Barcz i Magdalena Dąbrowska, 15–36. Lublin: E-naukowiec, 2014.
Wężowicz-Ziółkowska, Dobrosława. „Jak to jest być nietoperzem? Refleksje przy lekturze eseju Thomasa Nagela”. Zoophilologica. Polish Journal of Animal Studies, nr 1 (2015): 83–94.
Wróblewski, Zbigniew. „Umysły zwierząt: między naiwnym antropomorfizmem a dogmatycznym antroponegacjonizmem”. Zoophilologica. Polish Journal of Animal Studies, nr 2 (2016): 83–95.
Polska Akademia Nauk Polska
https://orcid.org/0000-0001-7484-9638
Magdalena Kozhevnikova – doktor nauk humanistycznych, absolwentka Instytutu Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Warszawskiego oraz niemiecko-rosyjskiej magistratury „komunikacja międzykulturowa” Moskiewskiego Uniwersytetu Humanistycznego (Rosja) i Alice Salomon Hochschule (Niemcy). Etnolożka i bioetyczka. W latach 2015–2018 pracowała w Instytucie Filozofii Rosyjskiej Akademii Nauk (Moskwa, Rosja), obecnie adiunktka w IEiAK UW i członkini Zespołu Antropologii Niezdyscyplinowanej Instytutu Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk. Zajmuje się podmiotami pozaludzkimi, posthumanizmem oraz etyką międzygatunkową. Najważniejsze prace: monografia Gibridy i khimery cheloveka i zhivotnogo: ot mifologii k biotekhnologii (Гибриды и химеры человека и животного: от мифологии к биотехнологии) (2017), artykuły Człowieko-zwierzęce hybrydy i chimery w nauce. Historia i współczesność („Lud”, nr 100 (2016) i Zapertyye v bestelesnosti: Robot Gordon i mozgovyye organoidy (Запертые в бестелесности: Робот Гордон и мозговые органоиды) („Etnograficheskoye obozreniye” / „Этнографическое обозрение”, № 6 (2018). E-mail: kmagdalena@yandex.ru
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
