Kilka uwag o obecności zwierząt w filmie i literaturze science fiction
Abstrakt
Jednym z najważniejszych tematów literatury i filmu science-fiction jest spotkanie człowieka z inną, obcą istotą. Sens tego spotkania nie tylko ukazuje dylematy antropocentryzmu, ale także podkreśla samotność człowieka wobec innych, nie-ludzkich istot. Zarówno animal studies jak i wyobrażone światy science-fiction stawiają podobne podstawowe pytania o możliwość komunikowania się z przedstawicielami innych gatunków. Dlatego też w niniejszym artykule analizuję wybrane teksty literatury i filmów science-fiction, które rozważają konsekwencje wynikające ze spotkania człowieka i zwierzęcia. Wskazuję na prymat myśli feministycznej w tej dziedzinie technokultury (Donna Haraway) i jednocześnie przedstawiam przykłady zwierząt bio-technologicznych w cyberpunku. Przywołuję także postać King Konga, charakterystyczną dla gatunku filmu fantasy, aby podkreślić obecność dyskursu feministycznego w tym "spotkaniu Pięknej i Bestii".
Słowa kluczowe
Feminizm; cyberpunk; adaptacje; King Kong
Bibliografia
Agamben, Giorgio. The Open. Man and Animal. Stanford: Stanford University Press, 2004: 26–27.
Carrol, Noel. “Ape and Essence.” In Planks of Reason. Essays on the Horror Film, edited by Barry Keith Grant and Christopher Sharrett. Landham, Maryland: Scarecrow Press, 2004: 213.
Creed, Barbara. “What do Dream Animals of? Or ‘King Kong’ as a Darwinian Screen Animal.” In Knowing Animals. Human Animal Studies, edited by Laurence Simmons and Philip Armstrong. Leiden, Boston: Brill, 2007: 76.
Dick, Philip K. Czy androidy marzą o elektrycznych owcach? Blade Runner. Translated by Sławomir Kędzierski. Warsaw: Dom Wydawniczy REBIS, 1999: 18.
Gibson, William. Johnny Mnemonic. Translated by Piotr Cholewa. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka, 1996: 24.
Goryle we mgle (Gorillas in the Mist: The Story of Dian Fossey). Directed by Michael Apteda. USA, 1988.
Haraway, Donna. „Manifest cyborgów: nauka, technologia i feminizm socjalistyczny lat osiemdziesiątych.” Translated by Sławomir Królak and Ewa Majewska. Przegląd Filozoficzno-Literacki, no. 1 (2003).
Haraway, Donna. The Companion Species Manifesto. Dogs, People, and Significant Otherness. Chicago: Prickly Paradigm Press, 2003.
Jameson, Fredric. Archeologie przyszłości. Pragnienie zwane utopią i inne fantazje naukowe. Translated by Płaza Maciej, Frankiewicz Małgorzata, Miszk Andrzej. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2011: 409–410.
King Kong. Directed by John Guillermin. USA, 1976.
King Kong. Directed by Merian C. Cooper and Ernest B. Schoedsack. USA, 1933.
Le Guin, Ursula K. Dziewczyny Buffalo i inne zwierzęce obecności. Translated by Agnieszka Sylwanowicz, Anna Krasko, Zofia Uhrynowska-Hanasz, Blanka Kuczborska, and Lech Jęczmyk. Warsaw: Alkazar, 1993: 8.
Lippit, Akira Mizuta. Electric Animal. Toward a Rhetoric of Wildlife. Minneapolis: University of Minnesota Press, 2000: 196–197.
Murphy, Pat. “Zakochana Rachela.” Translated by Zbigniew A. Królicki. In Don Wollheim proponuje 1998. Najlepsze opowiadania SF. Warszawa: Wydawnictwa "Alfa," 1988.
Nieracka, Agnieszka. “Wokół kategorii filmowego remake’u.” Kwartalnik Filmowy, no. 85 (2014).
Stephenson, Neal: Zamieć. Translated by Jędrzej Polak. Warszawa: ISA, 2009.
Sterling, Bruce: Święty płomień. Translated by Krzysztof Sokołowski. Warsaw: Wydawnictwo MAG, 1997.
Tuziak, Andrzej. Łowca androidów. Słowa i obrazy. Katowice: Silesia Film : Wydawnictwo Filmoteki Śląskiej, 2014: 27.
Vint, Sherryl. Animal Alterity: Science Fiction and the Question of the Animal. Liverpool: Liverpool University Press, 2011: 1.
Womack, Ytasha. Afrofuturism. The world of black sci‑fi and fantasy culture. Chicago: Chicago Review Press, 2013.
Uniwersytet Wrocławski Polska
https://orcid.org/0000-0001-5827-3341
Agnieszka Nieracka – dr hab., prof. Uniwersytetu Wrocławskiego. Obszary zainteresowań naukowych: historia i estetyka filmu i nowych mediów, przeobrażenia audiowizualnej kultury popularnej w kontekście przemian technologicznych, kultura uczestnictwa, intertekstualność i intermedialność w dziedzinie kultury popularnej, reprezentacje ciała, kryzys cielesności, interfejsy ciała i maszyny. Znawczyni kina science fiction i jego kontekstów. Autorka książki Science fiction jako gatunek filmowy (Katowice 1985), współredaktorka (z A. Gwoździem) monografii Media. Ciało. Pamięć. O współczesnych tożsamościach kulturowych (Warszawa 2006). Autorka wielu prac w tomach zbiorowych, np. artykułu Feministyczne re‑konstrukcje kobiecości. Hannach Hooch – Frances Leeming – Lynn Hershman Leeson (w: Człowiek w relacji do zwierząt, roślin i maszyn. T. 1: Aspekt posthumanistyczny i transhumanistyczny. Red. J. Tymieniecka-Suchanek. Katowice 2014).
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
