Zwierzęcy cmentarz z „Pana Tadeusza". Mickiewiczowska zootanatologia w świetle wiedzy indygenicznej
Abstrakt
Artykuł jest próbą nieantropologicznej lektury mówiącego o zwierzęcym cmentarzu fragmentu Pana Tadeusza. Odczytywany w świetle wiedzy indygenicznej Mickiewiczowski matecznik okazuje się pod wieloma względami reliktem animistycznej wyobraźni, w której ludzie i nie-ludzie mają podobny ontologiczny status. Czerpiąc z zakorzenionej w bezpośrednim doświadczeniu ludowej wiedzy, poeta antycypuje również całkiem współczesne przyrodoznawcze rozpoznania – te o „duchowym życiu zwierząt” oraz ich zbieżnych z ludzkimi mortualnych zwyczajach.
Słowa kluczowe
indigenous knowledge; ethnoethology; enthozoology; animism; umwelt
Bibliografia
Baratay Èric. 2014. Zwierzęcy punkt widzenia. Inna wersja historii. Przeł. Paulina Tarasewicz. Gdańsk: Wydawnictwo w Podwórku.
Binczycka Elżbieta. 2016. „Animist realism. Współczesne mitoznawstwo a komparatystyka literacka”. Rocznik Komparatystyczny 7: 103-115.
Bogdanowicz A. J. 1895. Pierieżytki driewniago mirosoziercanija u Biełorussow. Grodno.
Brensing Karsten. 2018. Misterium życia zwierząt. Przeł. Ewa Walewska-Wilk, Rafał Sarna. Warszawa: Amber.
Buliński Tarzycjusz. 2011. Ludzie, zwierzęta i inne byty w świecie Indian Amazonii. Wstęp do perspektywizmu, W Ludzie i Nie-Ludzie. Perspektywa socjologiczno-antropologiczna. Red. Adriana Mica, Paweł Łuczeczko, 89-113. Pszczólki: Wydawnictwo Orbis Exterior.
Chyc Paweł. 2008. Początek religii? Koncepcja animizmu, W Człowiek, Społeczeństwo, Wiara. Studia interdyscyplinarne. Red. Bartłomiej Stawiarski, Sylwia Rodak, 114-128, Wrocław: Wydawnictwo Instytutu Historycznego Uniwersytetu Wrocławskiego.
Cravalho Mark. 1999. „Shameless creature. An Ethnozoology of the Amazon River dolphin”. Ethology 38 (1): 47-58.
Domańska Ewa. 2014. „Retroactive Ancestral Constitution, New Animism and Alter-Native Modernities”. Storia Della Storiografia vol. 65 (1): 61-76.
Domańska Ewa. 2017. Nekros, Wprowadzenie do ontologii martwego ciała. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
de Fanti Silvano. 2005. „Kariera Panatadeuszowego «matecznika»”. Pamiętnik Literacki 4:173-183.
Harvey Graham. 2006. Animism. Respecting the Living World. New York: Columbia University Press.
Ingold Tim. 1994. „Preface to the paperback edition”,. W What is an Animal? Red. Tim Ingold, iv-xviii. London-New York: Routledge 1994. s. XXIV
Ingold Tim. 2003. Kultura i postrzeganie środowiska. Przeł. Grzegorz Pożarlik. W Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej. Red. Marian Kempny, Ewa Nowicka, 72-86. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Lestel Dominique, Florence Brunois, Florence Gaunet. 2006. „Towards an etho-ethnology and an ethno-ethology”. Social Sciences Information 45: 155-177.
Levi-Strauss Claude. 1969. Myśl nieoswojona. Przeł. Andrzej Zajączkowski. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Mościcki Paweł. 2009. „Zwierzę, które umieram. Heidegger, Derrida, Agamben”. Konteksty 4: 61-69.
Nawarecki Aleksander, Marek Bieńczyk, Dorota Siwicka. 1998. Tajemnice zwierząt. Tryptyk. W Tajemnice Mickiewicza. Red. Marta Zielińska, 181-215. Warszawa: Wydawnictwo IBL.
Nawarecki Aleksander. 2015. Zoofilologia pod auspicjami augurów. W Zwierzęta i ich ludzie. Zmierzch antropocentrycznego paradygmatu. Red. Anna Barcz, Dorota Łagodzka, 149-169. Warszawa: Wydawnictwo IBL.
Mickiewicz Adam. 1999. Dzieła. T. III. Dramaty. Oprac. Zofia Stefanowska, Warszawa: Czytelnik.
Mickiewicz Adam. 1969. Dzieła wszystkie. T. 4. Pan Tadeusz. Oprac. Konrad Górski. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Opulski Rafał. 2005. Doświadczenia religijne zwierząt – prawda czy fikcja. W Człowiek – zwierzę, człowiek – maszyna. Red. Adriana Celińska, Kajetana Fidler, 89-97. Kraków: Archipelagi Kultury.
Pierotti Raymond, Daniel Wildcat. 2000. „Traditional Ecological Knowledge”. Ecological Applications 10 (5): 1333-1340.
Piwińska Marta. 2003. Wolny myśliwy. Osiem prób czytania Mickiewicza. Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
Pobojewska Aldona. 2011. „Nowa biologia Jakoba von Uexkülla”. Przegląd Filozoficzno-Literacki 2–3 (31): 37-62.
Rostafiński Józef. 1921. Las, bór, puszcza, matecznik jako natura i baśń w poezji Mickiewicza. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
Skwarczyńska Stefania. 1954. Wstęp do nauki o literaturze. T.1. Warszawa: PAX.
Stefanowska Zofia. 1976. Próba zdrowego rozumu. Studia o Mickiewiczu. Warszawa: Państowy Instytut Wydawniczy.
Świerk Kacper. 2013. „Perspektywizm, miłość i cykady. Uczucia, transformacje i etos w opowieści Jerinti z folkloru Indian Matsigenka”. Indigena 3 (1): 26-51.
Ubertowska Aleksandra. 2017. „Pisanie puszczy. Ekonomie dyskursu ekokrytycznego i postkolonialnego”. Teksty Drugie 6: 193-208.
Willerslev Rane. 2007. Soul Hunters. Hunting, Animism and Personhood among the Siberian Yukaghirs. Berkeley: University of California Press.
Viveiros de Gastro Eduardo B. 1998. „Cosmological Deixis and Amerindian Perspectivism”. Journal of the Royal Anthropological Institute 4 (3): 469-488.
Viveiros de Castro Eduardo B. 2004. „Perspectival Anthropology and the Method of Controlled Equivocation”. Tipiti. Journal of the Society for the Anthropology of Lowland South America 1: 3-22.
Viveiros de Castro Eduardo B. 2013. „Some Reflections on the Notion of Species in History and Anthropology”. BIO/ZOE 10(1): 1-7.
Wohlleben Peter. 2017. Duchowe życie zwierząt. Przeł. Ewa Kochanowska. Kraków: Wydawnictwo Otwarte.
Uniwersytet Gdański Polska
https://orcid.org/0000-0002-6779-6643
Anna Filipowicz – dr hab., pracuje w Katedrze Teorii Literatury i Krytyki Artystycznej (Instytut Filologii Polskiej, Uniwersytet Gdański). Obecnie zajmuje się polską literaturą współczesną odczytywaną z perspektywy filozofii posthumanizmu oraz studiów nad zwierzętami. Autorka książek Sztuka mięsa. Somatyczne oblicza poezji (Gdańsk 2013) i (Prze)zwierzęcenia. Poetyckie drogi do postantropocentryzmu (Gdańsk 2017).
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
