Dzieci króla olch. Analiza przypadków z gościńca śląskiego oraz innych
Analysis of cases from the Silesian area and others
Abstrakt
Treścią artykułu jest analiza losu górnośląskiego dziecka w okresie totalitarnym (okupacja hitlerowska, okres stalinowski). Fizycznie porwane przez okupanta i przejęte przez jego rodzinę albo narażone na indoktrynację
w szkole lub innej instytucji wychowawczej poddawane było ono najczęściej wykluczającym modelom nauczania w duchu polskim lub niemieckim. Niejednokrotnie metody formowania były wyrafinowane – dzieci przekupywano, kuszono, uwodzono. Do analizy tej sytuacji wykorzystana zostaje interpretacja wiersza Johanna W. Goethego Król olch, w której dominantą jest walka o duszę dziecka pomiędzy naturalnym sprzymierzeńcem (rodzic) i przychodzącym z zewnątrz przeciwnikiem (król); wizja królestwa elfów zestawiona jest tu z totalitarną utopią społeczeństwa – silnego i doskonałego, rasowo lub z wizją Polski – społeczeństwa pozbawionego różnic, a jednocześnie doskonale antyniemieckiego. Pod uwagę zostały wzięte zarówno teksty dokumentalne (R. Hrabar, A. Malinowska, G. Gruschka), jak i quasi-dokumentalne (J. Durski, F. Netz, A. Lysko) oraz artystyczne (A. Dziewit-Meller, L. Libera, I. Villqist).
Słowa kluczowe
dziecko; porwanie; indoktrynacja; uwodzenie; Śląsk
Bibliografia
Aadam J.: Goethes „Erlkönig” als kalter Verführer in transmedialen Umsetzungen. http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.ojs-doi-10_14746_spg_2015_36_10 [dostęp: 01.03.2021].
Baczko B.: Rousseau: Samotność i wspólnota. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1965.
Barthes R.: System mody. Przeł. M. Falski. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2005.
Bielas L.: Sławna jak Sarajewo. Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”, Katowice 1973.
Bienek H.: Wrześniowe światło. Tłum. M. Podlasek-Ziegler. Wydawnictwo „Wokół Nas”, Gliwice 1994.
Bokszańska G.: Ubiór w teatrze życia społecznego. Politechnika Łódzka, Łódź 2004.
Czermińska M.: Nie łudźmy się, że to grzechy dzieciństwa. W: Dzieci. Wybór, oprac. i red. M. Janion, S. Chwin. T. 1. Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1988, s. 229–237.
Davis B., Mc Gregor M.: Flags of the Third Reich. Osprey Publishing, London 1994.
Durski J.: Okno. Pierwsza część tryptyku. Norbertinum, Lublin 2019.
Dziewit-Meller A.: Góra Tajget. Wielka Litera, Warszawa 2016.
Freud Z.: Kultura jako źródło cierpień. Tłum. J. Prokopiuk. W: Z. Freud: Kultura jako źródło cierpień. Wydawnictwo KR, Warszawa 1992, s. 55–125.
Freud Z.: Przyszłość pewnego złudzenia. Tłum. J. Prokopiuk. W: Z. Freud: Kultura jako źródło cierpień. Wydawnictwo KR, Warszawa 1992, s. 7–54.
Girard R.: Kozioł ofiarny. Tłum. M. Goszczyńska. Spacja, Łódź 1991.
Goethe J.W.: Erlkönig. https://www.deutschelyrik.de/erlkoenig.html [dostęp: 03.03.2021].
Goethe J.W.: Król elfów. Tłum. J. Gamska-Łempicka. W: Niemiecka ballada romantyczna. Red. Z. Ciechanowska. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław [et al.] 1963, s. 92–93.
Goethe J.W.: Król olch. Tłum. W. Szymborska. https://wielkibuk.com/2013/11/01/krol-olch-johann-wolfgang-goethe/ [dostęp: 01.03.2021].
Golding W.: Władca much. Tłum. W. Niepokólczycki. Czytelnik, Warszawa 1967.
Grass G.: Blaszany bębenek. Tłum. S. Błaut. Polnord – Oskar, Gdańsk 1994.
Gruschka G.: Zgoda miejsce zgrozy. Wydawnictwo „Wokół Nas”, Zabrze 2008.
Gutmajerówna A.: Gustaw Morcinek – jakim go pamiętam. W: „Szelest mijanego czasu”. Wspomnienia o Gustawie Morcinku. Red. K. Heska-Kwaśniewicz. Macierz Ziemi Cieszyńskiej, Cieszyn 1989, s. 88–90.
Hrabar R.Z.: Hitlerowski rabunek dzieci polskich. Uprowadzenie i germanizowanie dzieci polskich w latach 1939–1945. Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1960.
Illich I.: Odszkolnić społeczeństwo. Tłum. Ł. Mojsak. Bęc Zmiana, Warszawa 2010.
Janion M.: Krucjata niewiniątek?. W: Dzieci. Wybór, oprac. i red. M. Janion, S. Chwin. T. 1. Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1988, s. 189–205.
Kutz K.: Fizymatenta. Felietony z lat 2004–2016. Agora, Warszawa 2017.
Libera L.: Buks Molenda. Przeł. S. Lisiecka. Wydawnictwo Od Do, Łódź 2019.
Libera L.: Utopek. Przeł. S. Lisiecka. Wydawnictwo Od Do, Łódź 2018.
Lysko A.: Duchy wojny. T. 7: W sieroctwie bez skargi: cierpienia sierot wojennych nie mogą być zapomniane. Offsetdruk i Media, Cieszyn 2017.
Malinowska A.: Brunatna kołysanka. Historie uprowadzonych dzieci. Agora, Warszawa 2017.
Miller A.: Zniewolone dzieciństwo. Ukryte źródła tyranii. Tłum. B. Przybyłowska. Media Rodzina, Poznań 1999.
Mirgos K.: Gure. Historie z Kraju Basków. Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2020.
Miroszewski K., Sobeczko M.: Jo był ukradziony – Tragedia Górnośląska. Ziemia rybnicka. Studio Noa, Katowice–Rydułtowy 2018.
Netz F.: Urodzony w Święto Zmarłych. Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”, Katowice 1995.
Schulz B.: Księga listów. Oprac. J. Ficowski. Wydawnictwo Literackie, Kraków 1975.
Siegel H.: Myślenie krytyczne i indoktrynacja. Tłum. P. Kostyło, K. Nowak. Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2019.
Tischner J.: Filozofia dramatu. Editions Du Dialogue, Paris 1990.
Tournier M.: Król olch. Tłum. L. Bielas. Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”, Katowice 1990.
Tournier M.: Piszę zawsze książki dla dzieci. Tłum. B. Grzegorzewska. W: Dzieci. Wybór, oprac. i red. M. Janion, S. Chwin. T. 2. Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1988, s. 309–313.
Villqist I. [J. Świerszcz]: Miłość w Königshütte. Scenariusz filmu fabularnego. [Tekst niepublikowany, udostępniony przez Autora]. Królewska Huta 2007–2008.
Biblioteka Śląska Polska
https://orcid.org/0000-0003-4453-6731
Krystian Węgrzynek – doktor nauk humanistycznych, regionalista, publicysta, polonista. Pracuje w Instytucie Badań Regionalnych Biblioteki Śląskiej. Od 2011 roku działa w Komitecie Głównym Olimpiady Wiedzy o Górnym Śląsku. Od 2017 sekretarz Podyplomowych Studiów z Wiedzy o Regionie UŚ. Autor książki: Języki mitu, historii i religii w literaturze na Górnym Śląsku. Analiza wybranych dzieł XX wieku regionu pogranicza (Katowice 2018).
e-mail: krystian.wegrzynek@gmail.com
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).