Sądownictwo administracyjne w województwie śląskim w latach 1922-1939
Abstrakt
Artykuł składa się z trzech części. Pierwsza stanowiąca krótki wstęp przedstawia drogę do powstania województwa śląskiego w II RP, zarówno jego części poaustriackiej jak i popruskiej. Część druga charakteryzuje przejęcie wymiaru sprawiedliwość w b. dzielnicy pruskiej, co prawda nie dotyczyło to bezpośrednio Górnego Śląska, ale rozwiązania zastosowane w Wielkopolsce i Pomorzu zostały przeniesione w swoim zasadniczym zrębie na Górny Śląsk; krótko został też przedstawiony system sądownictwa administracyjnego obowiązujący na tym terenie przed odzyskaniem niepodległości. Część trzecia – zasadnicza – omawia budowę sądownictwa administracyjnego w województwie śląskim. Poza sądownictwem ogólnoadministracyjnym porzedstawiona została też problematyka administracyjnego postępowania spornego w sprawach górniczych. Całość kończy kilka uwag na temat języka urzędowego w postępowaniu przed śląskimi sądami administracyjnymi.
Słowa kluczowe
statut organiczny województwa śląskiego, wojewódzki sąd administracyjny, wydziały powiatowe/miejskie, wojewoda śląski
Bibliografia
Akty prawne pruskie
Allgemeines Berggesetz für die preußischen Staaten: vom 14. Juni 1865; unter Berück- sichtigung seiner durch die Gesetzgebung b i szum 1. Juni 1913 herbeigeführten Abänderungen und Ergänzungen nebst Anhang, Textausg. Mit Anm. Und Sachreg. Von Fritz Bennhold. Essen:baedeker, 1914, Achter Titel. Von den Bergbehӧrden, §§ 187—194b.
Gesetz über den Unterstützungswohnsitz vom 6 Juni 1870, [dalej: GS] 1870, s. 259. Kreisordnung für die ӧstlichen Provinzen Preussen, Brandenburg, Pommern, Posen, Schlesien und Sachsen vom 13. Dezember 1872, Gesetzsammlung für die Preußischen Kӧniglichen Staaten 1872, s. 661—714, znowelizowana w marcu 1881 r., GS
, s. 155.
Gesetz, betreffend die Verfassung der Verwaltungsgerichte und das Verhaltungsstreitverfahren vom 3 Juli 1875, GS 1875, s. 375—392.
Gesetz über die allgemeine Landesverwaltung vom 30 Juli 1883, GS 1883, s. 195—236. Gesetz vom 30 Juli 1883 über die allgemeine Landesverwaltung, GS 1883, Nr. 25/8951, s. 195—236.
Gesetz über die Zustăndigkeit der Verwaltungs- und Verwaltungsgerichtsbehӧrden vom
August 1883, GS 1883, s. 237—292.
Regulativ zur Ordnung des Geschäftsganges und des Verfahrens bei den Bezirksausschüssen vom 28 Februar 1884, Ministerial-Blatt für die gesammte innere Verwaltung in den Kӧniglich Preussischen Staaten 1884, 45 Jg., s. 37—41.
Gesetz, betrerffend die Errichtung einer Provinz Oberschlesien vom 14. Oktober 1919,
Gesetzsammlung für Preußen 1921, s. 132.
Akty prawne b. dzielnicy pruskiej
Rozporządzenie Ministra b. Dzielnicy Pruskiej z dnia 15 grudnia 1919 r. o przeję- ciu wymiaru sprawiedliwości w b. dzielnicy pruskiej na Rzeczpospolitą Polską. „Dziennik Urzędowy Ministerstwa b. Dzielnicy Pruskiej” (Dz.U. M.P.) 1920, nr 3, poz. 1.
Rozporządzenie Ministra b. Dzielnicy Pruskiej z dnia 15 grudnia 1919 r. o organizacji sądów w b. dzielnicy pruskiej. „Tygodnik Urzędowy Naczelnej Rady Ludowej” 1919, nr 70, s. 410.
Rozporządzenie z dnia 31 stycznia 1920 r. o przejściu wymiaru sprawiedliwości w obszarze b. dzielnicy pruskiej poza b. linią demarkacyjną na Rzeczpospolitą Polską. Dz.U. M.P. 1920, nr 6, s. 109.
Rozporządzenie Ministra b. Dzielnicy Pruskiej z dnia 21 lutego 1920 r., dotyczące utworzenia Wojewódzkich Rad Administracyjnych oraz Wojewódzkich Sądów Administracyjnych. Dz.U. M.P. 1920, nr 18, poz. 181.
Rozporządzenie z dnia 6 kwietnia 1920 r. o przejściu właściwości Sądu Kameralnego w Berlinie na Sąd Apelacyjny w Poznaniu. Dz.U. M.P. 1920, nr 16, poz. 169.
Akty prawne śląskie
Ustawa z dnia 9 maja 1923 r. w przedmiocie zatwierdzenia rozporządzeń wojewody z dnia 1 sierpnia 1922 r. i dnia 19 września 1922 r. odnoszących się do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego. „Dziennik Ustaw Śląskich” [dalej: Dz.U. Śl.] 1922, nr 12, poz. 42; Dz.U. Śl. 1922, nr 24, poz. 82; Dz.U. Śl. 1923, nr 20, poz. 129.
Ustawa z dnia 16 stycznia 1923 r. w przedmiocie języka urzędowego na obszarze Województwa Śląskiego. Dz.U. Śl. 1923, nr 5, poz. 34.
Ustawa Sejmu Śląskiego z dnia 14 listopada 1923 r. o wyrażeniu zgody na wejście w życie na obszarze województwa śląskiego rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 29 listopada 1930 r. — Prawo górnicze. Dz.U. Śl. 1933, nr 1, poz. 1.
Rozporządzenie wojewody śląskiego z dnia 17 czerwca 1922 r. w przedmiocie ustroju powiatowego Województwa Śląskiego. Dz.U. Śl. 1922, nr 1, poz. 3.
Rozporządzenie z dnia 18 lipca 1922 r. w przedmiocie utworzenia Śląskiego Trybunału Administracyjnego. Dz.U. Śl. 1922, nr 8, poz. 30.
Rozporządzenie z dnia 1 sierpnia 1922 r. w przedmiocie utworzenia Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego. Dz.U. Śl. 1922, nr 12, poz. 42.
Rozporządzenie wojewody śląskiego z dnia 19 września 1922 r. o uzupełnieniu rozporządzenia z dnia 1 sierpnia 1922 r. w przedmiocie utworzenia Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego. Dz.U. Śl. 1922, nr 24, poz. 82.
Akty prawne ogólnopolskie
Ustawa Konstytucyjna z dnia 15 lipca 1920 r. zawierająca statut organiczny województwa śląskiego. Dz.U. R.P. 1920, nr 73, poz. 497.
Ustawa z dnia 1 sierpnia 1919 r. o tymczasowej organizacji zarządu b. Dzielnicy Pruskiej. Dz.U. R.P. 1919, nr 64, poz. 385.
Ustawa z dnia 16 listopada 1920 r. o ratyfikacji układu polsko-niemieckiego w przed- miocie przejęcia wymiaru sprawiedliwości z dnia 20 września 1920 r. Dz.U. R.P. 1920, nr 120, poz. 794.
Ustawa z dnia 30 lipca 1921 r. o uzupełnieniu art. 40 ustawy konstytucyjnej z dnia 15 lipca 1920 r. zawierającej statut organiczny województwa śląskiego. Dz.U. R.P. 1921, nr 73, poz. 497.
Ustawa z dnia 7 kwietnia 1922 r. w przedmiocie zniesienia Ministerstwa b. Dzielnicy Pruskiej. Dz.U. R.P. 1922, nr 30, poz. 247.
Ustawa z dnia 1 sierpnia 1922 r. w przedmiocie utworzenia Najwyższego Trybunału Administracyjnego. Dz.U. R.P. 1922, nr 67, poz. 600.
Ustawa z dnia 11 kwietnia 1924 r. o władzach górniczych. Dz.U. R.P. 1924, nr 40, poz. 424.
Ustawa z dnia 28 maja 1924 r. w przedmiocie rozciągnięcia mocy obowiązującej ustaw o NTA na obszar województwa śląskiego. Dz.U. R.P. 1924, nr 50, poz. 505.
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 31 lipca 1923 r. w przedmiocie wydania regulaminu Najwyższego Trybunału Administracyjnego. Dz.U. R.P. 1923, nr 80, poz. 630.
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 29 listopada 1930 r. — Prawo górnicze. Dz.U. R.P. 1930, nr 85, poz. 654.
Rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 października 1932 r. o Naj- wyższym Trybunale Administracyjnym. Dz.U. R.P. 1932, nr 94, poz. 806.
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 21 października 1921 r. w przedmiocie przekazania Ministrowi Sprawiedliwości zarządu wymiaru sprawiedliwości na obszarze b. dzielnicy pruskiej. Dz.U. R.P. 1921, nr 88, poz. 651.
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 czerwca 1922 r. w przedmiocie utworzenia Wyższego Urzędu Górniczego w Katowicach. Dz.U. R.P. 1922, nr 50, poz. 44. Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 1932 r. — Regulamin Najwyższego Trybunału Administracyjnego. Dz.U. R.P. 1932, nr 118, poz. 968. Rozporządzenie Ministra Przemysłu i Handlu z dnia 27 czerwca 1922 r. w przedmiocie ustanowienia urzędów górniczych okręgowych w obrębie Wyższego Urzędu Górniczego w Katowicach. Dz.U. R.P. 1922, nr 53, poz. 489.
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 sierpnia 1922 r. w przedmiocie przepisów przejściowych o używaniu języka polskiego w sądownictwie i notariacie
w górnośląskiej części województwa śląskiego. Dz.U. R.P. nr 60, poz. 631.
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 17 lipca 1930 r. — w sprawie regulaminu Wojewódzkich Sądów Administracyjnych w Poznaniu i Toruniu. Dz.U.
R.P. 1930, nr 55, poz. 465.
Układ polsko-niemiecki w przedmiocie przejęcia wymiaru sprawiedliwości zawarty w Poznaniu dnia 20 września 1920 r. Dz.U. R.P. 1920, nr 120, poz. 795.
Układ polsko-niemiecki w przedmiocie przejęcia wymiaru sprawiedliwości na górnośląskim obszarze plebiscytowym, podpisany w Katowicach dnia 12 kwietnia 1922 r. Dz.U. R.P. 1922, nr 51, poz. 448.
Załącznik do ustawy z dnia 24 maja 1922 r. w przedmiocie ratyfikacji konwencji niemiecko-polskiej dotyczącej Górnego Śląska, podpisanej w Genewie dnia 15 maja 1922 r. Dz.U. R.P. 1922, nr 44, poz. 370.
Oświadczenie rządowe z dnia 31 stycznia 1922 r. w przedmiocie polsko-niemieckiej umowy amnestyjnej z dnia 1 października 1919 r. oraz polsko-niemiecka umowa dodatkowa do umowy z dnia 1 października 1919 r. w sprawie wypuszczenia na wolność osób przytrzymanych i przyznania wolności od kar, podpisana w Berlinie dnia 12 lutego 1921 r. Dz.U. R.P. 1922, nr 11, poz. 645.
Oświadczenie rządowe w przedmiocie wymiany not dotyczących układu polsko-niemieckiego w przedmiocie wymiaru sprawiedliwości z dnia 20 września 1920 r. Dz.U. R.P. 1920, nr 120, poz. 796.
Oświadczenie rządowe z dnia 23 maja 1922 r. w sprawie podziału Górnego Śląska. Dz.U. R.P. 1922, nr 44, poz. 69.
Inne akty prawne
Dwie uchwały Rady Ambasadorów w sprawie Śląska Cieszyńskiego, Spisza i Orawy z dnia 25 i 28 lipca 1920 roku. b.m.w. 1920.
Polsko-niemiecka konwencja górnośląska zawarta w Genewie dnia 15 maja 1922 r. By- tom b.d.w., dział V, rozdz. II, art. 140—146; protokół końcowy, pkt VI.
Opracowania
Cybulski B.: Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego (1918—1920). Studium histo- ryczno-prawne. Opole 1980, s. 43—47, 174—181, 211—214.
Czubiński A.: Historia powszechna XX wieku. Poznań 2003, s. 130—132. Drozdowski M.M.: „Dramatis personae” międzynarodowej sytuacji Górnego Ślą- ska w latach 1917—1922. W: Górny Śląsk 1918—1939. Opr. zb., red. T. Skoczek. Warszawa 2015, s. 11—15.
Encyklopedia powstań śląskich. Opr. zb., red. F. Hawranek. Opole 1982, passim. Gołąb S., Rosenblüth I.: Ustrój sądów powszechnych. Warszawa 1929, s. 305—306. Grześkowiak G., Mikitin J.: Powstania śląskie 1919—1920—1921. Warszawa 2013, passim.
Historia Wyższego Urzędu Górniczego na tle dziejów nadzoru górniczego na ziemiach polskich. Opr. M. Tarabuła. Katowice 2012, s. 22—23, 28—33.
Hojka Z.: Zespolona administracja rządowa i autonomiczna w województwie śląskim (1922—1929) — geneza, struktura administracyjna i zakres działania. Katowice 2005, s. 70—72.
Langrod J.S.: Zarys sądownictwa administracyjnego ze szczególnym uwzględnieniem sądownictwa administracyjnego w Polsce. Warszawa 1925, s. 235—236.
Maisel W.: Wojewódzkie sądy administracyjne w Drugiej Rzeczypospolitej. Warszawa—Poznań 1976, s. 19—22, 31—50, 60—63, 103, 220—221.
M a l e c D.: Najwyższy Trybunał Administracyjny 1922—1939 w świetle własnego orzecznictwa. Warszawa—Kraków 1999, s. 23—25, 31—32.
Materniak-Pawłowska M.: Ustrój sądownictwa powszechnego w II Rzeczypospolitej. Poznań 2003, s. 36—46.
Musialik A.: Naczelna Rada Ludowa, ibrbs.pl/mediawiki/index.php/Naczelna_Rada_ Ludowa.
M u s i a l i k A.: Polski Komisariat Plebiscytowy, ibrbs.pl/mediawiki/index.php/Polski_ Komisariat_Plebiscytowy.
Paciorkowski S.: Pierwsze miesiące działalności sądów pokoju w Apelacji Poznańskiej w 1920 r. w świetle akt Sądu Apelacyjnego w Poznaniu. „Przegląd Prawniczy Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu” 2015, T. 5, s. 10.
Pobóg-Malinowski W.: Najnowsza historia polityczna Polski 1864—1945, T. 2, cz. 1. Londyn 1956, s. 107—109, 109—116, 160—168, 173—175, 276—279, 284— 285.
Tarnowska A.: O niezależności sądów i niezawisłości sędziów Wojewódzkich Sądów Administracyjnych 1920—1939. „Czasopismo Prawno-Historyczne” 2006, T. 58, z. 1, s. 122—123, 131.
Tarnowska A.: Sądownictwo administracyjne II RP a pruski model sądownictwa administracyjnego. „Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego” 2006, T. 9, nr 2, s. 418—420, 424—427, 429—430.
Tarnowska A.: „Weil XY Pole ist”. Prusko-niemieckie państwo prawa wobec polskiej mniejszości (1850—1912). Toruń 2019, s. 109—119.
Tarnowska A.: Z dziejów unifikacji administracji II Rzeczypospolitej. Rola przepisów pruskich. Toruń 2012, s. 192—194.
Trajdos T.M.: Śląsk wobec Spiszu, Orawy i Czadeckiego w okresie międzywojennym. W: Górny Śląsk 1918—1939. Opr. zb., red. T. Skoczek. Warszawa 2015, s. 399.
Woźniczka Z.: Refleksje o autonomii śląskiej w okresie II Rzeczypospolitej. W: Górny Śląsk 1918—1939. Opr. zb., red. T. Skoczek. Warszawa 2015, s. 347—350, 355—356.
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Polska
https://orcid.org/0000-0002-9773-3619
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
