Powstanie i funkcjonowanie wydziałów do spraw doraźnych działających przy Sądzie Okręgowym w Białymstoku (II—VI 1946 r.)
Abstrakt
Artykuł prezentuje działalność wydziałów rozpatrujących sprawy w postępowaniu doraźnym od lutego do czerwca 1946 r. Przedmiotem analizy stanowi Sąd Okręgowy w Białymstoku. Badania wskazały, że w tym samym czasie istniały dwa różne wydziały o niemal identycznej nazwie. Pierwszy stworzony był zgodnie z dekretem o postępowaniu doraźnym z 16 listopada 1946 r. Drugi był sądem powszechnym jedynie z nazwy. Aby uzyskać odpowiednie narzędzie do walki z ruchem niepodległościowym do sądownictwa powszechnego przekazano oficerów i podoficerów, którzy jako sędziowie, prokuratorzy i ławnicy byli czasowo oddelegowanych do sądów powszechnych. W rzeczywistości ludzie ci nie wchodzili do struktur wydziałów do spraw doraźnych działające przy sądach okręgowych, lecz podlegali bezpośrednio Ministerstwu Sprawiedliwości, a faktycznie wojskowemu wymiarowi sprawiedliwości. Wydziałowi temu nadaję nazwę doraźnych sądów cywilno-wojskowych, gdyż łączyły one cechy zwykłych sądów doraźnych z sądami wojskowymi, a także sądami KBW – które były stale w ruchu, często zmieniały miejsce postoju.
Słowa kluczowe
postępowanie doraźne, sądy okręgowe, 1946 rok, Włodzimierz Ostapowicz, sądy doraźne, sądownictwo wojskowe, terror sądowy, Białystok
Bibliografia
Archiwalia:
Archiwum Akt Nowych
Ministerstwo Sprawiedliwości w Warszawie, sygn. 1678, 1679, 1680, 1681, 1682, 1683, 1686, 1693, 1706, 1714, 1715, 1724
Biuro Prezydialne Krajowej Rady Narodowej, sygn. 152
Archiwum Państwowe w Białymstoku
Powiatowa Rada Narodowa w Sokółce, sygn. 72
Urząd Wojewódzki Białostocki, sygn. 197
Deutsch Polonische Stiftung Kulturpflege und Denkmalschutz (Gorlitz), Kolekcja dra Tomasza Niewodniczańskiego, Zamek Królewski w Warszawie (depozyt), teka 53 „Komuna”
dok. 15318, 15319, 15320, 15321, 15324, 15325, 15330, 15331, 15332, 15333, 15334, 15335, 15336, 15338, 15342, 15343, 15344, 15346, 15349, 15350, 15357, 15359, 15366, 15367, 15368
Akty normatywne:
Dekret z dnia 13 czerwca 1946 r. o zmianie dekretu z dnia 16 listopada 1945 r. o postępowaniu doraźnym, Dz.U. 1946 nr 30 poz. 193
Dekret z dnia 16 listopada 1945 r. o postępowaniu doraźnym, Dz.U. 1945 nr 53 poz. 301
Dekret z dnia 25 czerwca 1946 r. o przystosowaniu przepisów o postępowaniu doraźnym do postępowania przed sądami wojskowymi, Dz.U. 1946 nr 30 poz. 194
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 27 listopada 1945 r. o trybie powoływania oraz o prawach i obowiązkach ławników w postępowaniu doraźnym i w sprawach o przestępstwa szczególnie niebezpieczne w okresie odbudowy Państwa, Dz.U. 1945 nr 53 poz. 303.
Ustawa Krajowej Rady Narodowej z dnia 3 stycznia 1945 r. o trybie wydawania dekretów z mocą ustawy, Dz.U. 1945 nr 1 poz. 1
Źródła:
„Białostocki Dziennik Wojewódzki” 1946, nr 1 (z 25 I)
„Jedność Narodowa” 1945, nr 86.
„Jedność Narodowa” 1946, nr 15-51, 157.
Imago Poloniae. Dawna Rzeczpospolita na mapach, dokumentach i starodrukach w zbiorach Tomasza Niewodniczańskiego, t. I [autorzy katalogu K. Kozica, J. Pezda, tłum. A. Bartetzky]. Bitburg-Warszawa 2002
Kalendarz. Informator sądowy na 1939 rok. Oprac. J. Kirkiczenko, M. Kraczkiewicz, K. Rudzisz. Warszawa 1939
Szahin-Swinarski H.: Dekret o postępowaniu doraźnym. „Jedność Narodowa” 1945, nr 90 (24-27 XII)
Szahin-Swinarski H.: W walce z przestępczością. „Jedność Narodowa” 1945, nr 91 (30-31 XII)
Zbrodnie oddziału PAS NZW dowodzonego przez Romualda Rajsa ps. „Bury” popełnione na Białorusinach w styczniu-lutym 1946 r. w dokumentach polskich władz komunistycznych. Oprac. S. Iwaniuk. „Białoruskie Zeszyty Historyczne” 1997
Opracowania:
Bereza A., W. Okniński: Sądownictwo siedleckie. Tradycja i współczesność. Warszawa 2010
Borowiec J.: Wojskowa Prokuratura sądów doraźnych w województwie rzeszowskim maj – czerwiec 1946. W: Przestępstwa sędziów i prokuratorów w Polsce lat 1944-1956. Red. W. Kulesza, A. Rzepliński. Warszawa 2001
Bugaj T.: Proces prezydenta. „Rocznik Jeleniogórski” 19 (1981)
Jakubowski G.: Sądownictwa powszechne w Polsce w latach 19144-1950. Warszawa 2002
Kallas M., Lityński A.: Historia ustroju i prawa Polski Ludowej. Warszawa 2003
Kobos A.M.: Tomasz Niewodniczański (1933-2010) i jego zbiory In Memoriam. Kolekcja Marie-Luise Niewodniczańskiej – kontynuacja. „Prace Komisji Historii Nauki PAU” 2012
Korzeniewska-Lasota A., Lasota M.: Leona Chajna poglądy na wymiar sprawiedliwości. „Miscellanea Historico-Iuridica” 2016, z. 2
Kozica K.: Zbiory Tomasza Niewodniczańskiego. Kolekcja kartograficzna. „Cenne, bezcenne, utracone” 2015, nr 1-2
Lernell L.: W sprawie nowelizacji dekretu o postępowaniu doraźnym. „Demokratyczny Przegląd Prawniczy” 1947, nr 11
Lityński A.: O prawie i sądach początków Polski Ludowej. Białystok 1999
Lityński A.: O sądach wojskowych dla osób cywilnych w Polsce (1946). „Studia Iuridica Lublinensia” 2016, z. 3
Łapiński P.: Obsada kierowniczych stanowisk w aparacie bezpieczeństwa publicznego w latach 1944-1956 (zestawienie tabelaryczne). Województwo białostockie. W: Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. I: 1944-1956. Red. K. Szwagrzyk. Warszawa 2005
Łukaszewicz B.: Wyroki śmierci orzeczone przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Olsztynie w latach 1946-1954. „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” 1999, nr 3
Płotek M.: Przyczynek do powstania sądów apelacji olsztyńskiej 1946-1947. „Komunikaty Warmińsko-Mazurskie” 2014, nr 1
Pogorzelska T.: Wojskowy Sąd Rejonowy w Białymstoku 1946–1955: organizacja, funkcjonowanie kancelarii i archiwizacja dokumentacji. „Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej” 2012
Poklewski-Koziełł K.: Działalność sądów doraźnych w 1946 r. w świetle 1021 akt sądowych. „Demokratyczny Przegląd Prawniczy” 1947, nr 11
S. W.: Sądownictwo doraźne. „Jedność Narodowa” 1946, nr 135 (13 VIII)
Siewierski M.: Mały kodeks karny i postępowanie doraźne wraz z przepisami o Komisji specjalnej do walki z nadużyciami i innymi dodatkowymi. Komentarz. Łódź 1947
Szwagrzyk K.: Sędzia-śmierć. Działalność sędziego Włodzimierza Ostapowicza na Białostocczyźnie (1946–1947). „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej” 2005, nr 12
Turlejska M.: „Sądy na kółkach”. Głos przeciwko karze śmierci. „Przegląd Powszechny” 1988, nr 12
Turlejska M.: Te pokolenia żałobami czarne... Skazani na śmierć i ich sędziowie. Warszawa 1990
Wasilkowski Cz.: Postępowanie doraźne: zakres – kary – orzekanie – tryb. „Demokratyczny Przegląd Prawniczy” 1945, nr 2
Watoła A.: Postępowanie doraźne a problem niezawisłości sędziów i niezależności sądów. „Z Dziejów Prawa” 2012
Strony internetowe:
https://slady.ipn.gov.pl/sz/projekt-naukowo-badawc/wojewodztwo-podlaskie/bialystok/7650,Siedziba-Wojewodzkiego-Urzedu-Bezpieczenstwa-Publicznego-1945-1956.html (dostęp 29 I 2019).
Uniwersytet w Białymstoku Polska
http://orcid.org/0000-0002-7921-9421
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
