Zmiany w strukturze organizacyjnej czechosłowackiej części (archi-)diecezji wrocławskiej w latach 1918–1977
Abstrakt
Tekst w sposób chronologiczny opisuje powstawanie i rozwój administracyjnych struktur kościelnych, w zagranicznej, czyli austriackiej, a od 1918 roku czechosłowackiej części archidiecezji wrocławskiej.
Do podziału diecezji wrocławskiej doprowadziły przede wszystkim tzw. wojny śląskie (1740–1763). Większość diecezji, wraz z miastem biskupim – Wrocławiem, znalazła się w granicach Prus. Mniejsza część, obejmująca cały Śląsk Cieszyński i część Śląska Nyskiego - pozostawała pod jurysdykcją państwową Austrii, a później Austro-Węgier.
Zakończenie I wojny światowej doprowadziło do powstania nowych państw, co spowodowało również zmiany w strukturze administracji kościelnej. Śląsk Cieszyński został podzielony pomiędzy dwa państwa – Czechosłowację i Polskę. Administracja kościelna ziem polskich została włączona do nowej diecezji katowickiej, powołanej do życia w roku 1925. Na terenach należących do Czechosłowacji utworzono niezależny pod względem prawnym Komisariat książęco-biskupi dla czeskiego Śląska wschodniego. Podobny, prawnie niezależny komisariat, powstał również na terenie obecnie czechosłowackiego Śląska Nyskiego. Komisarzy dla obu komisariatów mianował arcybiskup wrocławski.
Do w ten sposób ukształtowanej struktury kościelnej istotne zmiany wniosła II wojna światowa. Zaraz po niej, z uwagi na sytuację polskiej części diecezji wrocławskiej, doszło do utworzenia Administracji Apostolskiej Czeskiego Cieszyna. Chociaż zapowiadano możliwość utworzenia odrębnej diecezji, w rzeczywistości nie było to możliwe, ze względu na ówczesną sytuację polityczną. Dopiero w roku 1996, wraz z powołaniem diecezji ostrawsko-opawskiej, struktura administracji kościelnej na tym terenie uzyskała ostateczny kształt.
Słowa kluczowe
diecezja wrocławska; biskup wrocławski; struktura administracji kościelnej; wikariat generalny; komisariat
Bibliografia
Źródła
Schematyzmy
Handbuch des Bistums Breslau und seines Delegaturbezirks für das Jahr 1921, 1922, 1938–1941.
Catalogus cleri archidioecesis olomucensis 1941, 1943.
Katalog olomoucké arcidiecéze 1986.
Wiadomości diecezialne
Acta curiae archiepiscopalis Olomucensis. Olomouc, 1928.
Úřední zprávy Kníže-biskupského komisariátu v Karviné 1925–1938.
Verordnungen des Fürstbischöflichen General-Vikariat-Amtes zu Teschen 1906–1916, 1918–1920.
Kommissariats-Verordnungen für den tschechischen Anteil 1921.
Verordnungen des fürstbischöflichen Kommissariat-Amtes in Freiwaldau 1922–1934.
Verordnungen des fürstbischöflichen Neisser KommissariatesTschechisch-Westschlesien 1927–1930.
Verordnungen fürstbischöflichen Neisser KommissariatesTschechisch-Westschlesien 1927–1930.
Verordnungen des erzbischöflichen Kommissariates Sandhübel für Tschechisch-Westschlesien 1931–č. 2/1935.
Verordnungen des erzbischöflichen Kommissariates für Tschechisch-Westschlesien 1935, č. 3/1935.
Kroniki
Pfarr-Chronik Zuckmantel 1822–1980.
Literatura
Adámek M., Filosoficko-teologické učiliště a kněžský seminář ve Vidnavě (1899–1945). Strojopis. Vratimov 1982.
Furch O., Z mých pamětí o vzniku a zániku Apoštolské administratury v Českém Těšíně. Strojopis. Frýdek 1985.
Larisch J., Mons. ThDr. P. Ludwik Wrzoł, kněz, vysokoškolský pedagog a mučedník. Ostrava 2016.
Londzin J., Historja Generalnego wikarjatu w Cieszynie. Cieszyn 1926.
Myszor J., Administracja kośćielna polskiego Śląska Zaolziańskiego 1938–1940, w: P. Chmiel, J. Drabina, Die konfessionellen Verhältnisse im Teschener Schlesien vom Mittelalter bis zur Gegenwart. Stosunki wyznaniowe na Śląsku Cieszyńskim od średniowiecza do współczesności (Tagungsreihe der Stiftung Haus Oberschlesien Band
, Ratingen 2000, s. 215-252.
Olszar H., Duchowieństwo katolickie diecezji śląskiej (katowickiej) w Drugiej Rzeczypospolitej. Katowice 2000.
Peter V., Rodáci bruzovské farnosti na vinici Páně. Životopisné nástiny 17 kněží, Ostrava–Michálkovice 1955, mps.
Pindur D., Mons. Otto Furch. Významná osobnost římskokatolické církve na Těšínsku ve 20. století. Těšínsko 59, 2016, č. 2, s. 37-50.
Pindur D., Náboženský vývoj od poloviny 19. století do současnosti, w: Jež R., Pindur D., Wawreczka H. i in., Český Těšín 1920-2020, Český Těšín–Ostrava–Třinec 2020, s. 378-443.
Pindur D., Proměny církevní správy ve Slezsku, w: Lidé a krajina českého Slezska. Identita, kultura a společnost českého Slezska v procesu společenské modernizace s dopadem na kulturní krajinu, edd. R. Lipovski, Hruška L., Jarošová L., Ostrava 2021, s. 365-389.
Pindur D., Úprava hranic farnosti Staré Hamry na podzim roku 1939. Příspěvek k dějinám církevní správy Slezska, Těšínsko 62, 2019, č. 2, s. 37-60.
Stanzel J.G., Kirchliche Organisation, insbes. die Pfarreiorganisation im Freiwaldauer Gebiet vom 18. Jahrhundert bis Gegenwart, t. VII : Svatováclavské česko-polsko--německé setkání v Jeseníku, Historický seminář na téma Církevní život v dějinách Jesenicka. Sborník referátů. Jeseník 2007, s. 18-26.
Zbranek T.B., Ordinář českotěšínský Antonín Veselý. Těšínsko 51, 2008, č. 2, s. 25-27.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
