Bajka dla dzieci o wojnie i Holokauście
Abstrakt
Celem artykułu jest opisanie funkcji bajki o wojnie i Holokauście skierowanej do dzieci. Na przełomie XX i XXI wieku zmieniła się czwarta literatura, poszerzając swój zakres tematyczny o zagadnienia związane z II wojną światową i Zagładą. W Polsce najwięcej takich bajek powstało po 2010 roku. Ich kanwę stanowią prawdziwe wydarzenia, dokumenty, zdjęcia, sylwetki i biografie znanych osób, ocalonych i Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. Ich autorami są reprezentanci pierwszego i drugiego, a następnie i trzeciego pokolenia. Choć nie wszyscy teoretycy zgodni są co do tego, że dzieciom powinno się opowiadać o traumatycznych wydarzeniach, autorzy przywoływanych bajek dowodzą celowości tworzenia takiej literatury. Bajki o wojnie i Holokauście mają za zadanie zaświadczać o trudnej przeszłości, rozliczyć się z nią. Pozwalają na poznanie historii, wyciągnięcie z niej wniosków, definiowanie człowieczeństwa i przeciwdziałanie dyskryminacji. Tworząc most pomiędzy historią a mitem, prawdziwością a prawdą, kształtują tożsamość kulturową. W artykule szczególnie skupiono się na intertekstualności bajek oraz relacjach drugiego pokolenia na temat Zagłady i wojny.
Słowa kluczowe
bajka; czwarta literatura; dzieci; Holokaust; II wojna światowa; Zagłada
Bibliografia
Arnds P.: On the Awful German Fairy Tale: Breaking Taboos in Representations of Nazi Euthanasia and the Holocaust in Günter Grass’s „Die Blechtrommel”, Edgar Hilsenrath’s „Der Nazi & der Friseur”, and Anselm Kiefer’s Visual Art. „German Quarterly” 2002, vol. 75, no 4, s. 422–439.
Ashworth G.J.: Dziedzictwo i pamięć, wydziedziczenie i zapomnienie: Międzynarodowe Centrum Kultury jako część mojego dziedzictwa. Tłum. M. Duda-Gryc. W: 50/20. Szkice i eseje na dwudziestolecie Międzynarodowego Centrum Kultury. Koncepcja i opieka merytoryczna J. Purchla. Międzynarodwe Centrum Kultury, Kraków 2011, s. 267–284.
Bauman Z.: Nowoczesność i Zagłada. Wydawnictwo Literackie, Kraków 2012.
Bartmiński J.: Folklor – język – poetyka. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1990.
Bednarska G.: Praca z bajką w procesie wychowania dziecka w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym: zagadnienia terminologiczne i metodyczne. „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Psychologica” 2017, nr 10, s. 108–103.
Beręsewicz P.: Czy wojna jest dla dziewczyn. Wydawnictwo Literatura, Łódź 2019.
Bettelheim B.: Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni. Przeł. D. Danek. W.A.B., Warszawa 2010.
Bettelheim B.: Fairy Tales as Ways of Knowing. In: Fairy Tales as Ways of Knowing: Essays on Märchen in Psychology, Society and Literature. Eds. M.M. Metzger, K. Mommsen. Peter Lang, Bern 1981.
Codde Ph.: Transmitted Holocaust Trauma: A Matter of Myth and Fairy Tales? „European Judaism” 2009, vol. 42, no 1, s. 62–75.
Cole T.: Images of the Holocaust: The Myth of the „Shoah Business”. Duckworth, London 1999.
Combrzyńska-Nogala D.: Bezsenność Jutki. Wydawnictwo Literatura, Łódź 2012.
Czerwińska-Rydel A.: Listy w butelce. Opowieść o Irenie Sendlerowej. Wydawnictwo Literatura, Łódź 2018.
Dagan B.: Błogosławiona bądź – wyobraźnio – przeklęta bądź! Wspomnienia „Stamtąd". Tłum. A. Paluszek, B. Dagan. Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau, Oświęcim 2009.
Delbo Ch.: Auschwitz and After. Yale University Press, New Haven 1995.
Dymel-Trzebiatowska H.: Opowieść dla dzieci a opowieść dla dorosłych. Dwie literackie odsłony Wielkiej Szpery w łódzkim getcie. W: (Od)pamiętywanie – gry z przeszłością w literaturze dla dzieci i młodzieży. Red. B. Niesporek-Szamburska, M. Wójcik-Dudek. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2018, s. 173–188.
Eaglestone R.: The Holocaust and the Postmodern. Oxford University Press, Oxford 2004.
Erll A.: Travelling Memory. „Parallax” 2011, vol. 17, no 4, s. 4–18.
Felman S.: The Return of the Voice: Claude Lanzmann’s Shoah. In: Testimony: Crises of Witnessing in Literature, Psychoanalysis, and History. Eds. S. Felman, D. Laub. Routledge, New York 1992, s. 204–245.
Ginott H.G.: Teacher and Child. A Book for Parents and Theachers. Macmillan, New York 1972.
Hartman G.H.: The longest shadow: in the aftermath of the Holocaust. Palgrave Macmillan, New York 2002.
Hirsch M.: The Generation of Postmemory: Writing and Visual Culture After the Holocaust. Columbia University Press, New York 2012.
Hoffman E.: After Such Knowledge. A Meditation on the Aftermath of the Holocaust. Vintage, London 2005.
Karpf A.: The War After: Living with the Holocaust. Mandarin, London 1997.
Kertzer A.: My Mother’s Voice: Telling Children about the Holocaust. „Canadian Children Literature” 1999, no 95, vol. 25, s. 171–173.
Kokkola L.: Representing the Holocaust In Children’s Literature. Routledge, New York 2003.
Landwehr M.: The Fairy Tale as Allegory for the Holocaust: Representing the Unrepresentable in Yolen’s Briar Rose and Murphy’s Hansel and Gretel. In: Fairy Tales Reimagined: Essays on New Retellings. Ed. S.R. Bobby. McFarland & Company. Jefferson, North Carolina 2009, s. 153–167.
Langer L.L.: Versions of Survival: The Holocaust and the Human Spirit. State University of New York Press, Albany 1982.
Leszczyński G.: Książka jako aktor w teatrze pamięci. W: (Od)pamiętywanie – gry z przeszłością w literaturze dla dzieci i młodzieży. Red. B. Niesporek-Szamburska, M. Wójcik-Dudek. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2018.
Lyotard J.F.: The Differend: Phrases in Dispute. University of Minnesota Press, Minneapolis 1991.
Novick P.: The Holocaust and collective memory: the American experience. Bloomsbury Publishing, London 2001.
Novick P.: The Holocaust in American life. Houghton Mifflin Company, Boston–New York 2000.
Orwell G.: Dlaczego piszę? Tłum. E. Jasińska. „Tygodnik Powszechny” 1981, nr 15, s. 3.
Ostrowicka B.: Jest taka historia. Opowieść o Januszu Korczaku. Wydawnictwo Literatura, Łódź 2016.
Papuzińska J.: Asiunia. Wydawnictwo Literatura, Muzeum Powstania Warszawskiego, Łódź–Warszawa 2011.
Papuzińska J.: Darowane kreski. Wydawnictwo Literatura, Łódź 2019.
Papuzińska J.: Mój tato szczęściarz. Wydawnictwo Literatura, Muzeum Powstania Warszawskiego, Łódź–Warszawa 2013.
Perepeczko A.: Jędruś. Chłopak ze Lwowa. Wydawnictwo Literatura, Łódź 2019.
Piątkowska R.: Dzieci, których nie ma. Wydawnictwo Literatura, Łódź 2020.
Piątkowska R.: Wszystkie moje mamy. Wydawnictwo Literatura, Łódź 2013.
Rusinek M.: Zaklęcie na „w”. Wydawnictwo Literatura, Łódź 2019.
Shavit Z.: The Untold Story: What German Writers Tell Their Children about the Third Reich and the Holocaust. „Canadian Children Literature” 1999, no 95, vol. 25, s. 90–119.
Solomon S.: The Telling the Stories of Life: A Mother’ s Memories, a Daughter’s Reflection, „Canadian Children Literature” 1999, no 95, vol. 25, s. 50–53.
Szuchta R., Trojański P.: Jak uczyć o Holokauście. Poradnik metodyczny do nauczania o Holokauście w ramach przedmiotów humanistycznych w zreformowanej szkole. Ośrodek Rozwoju Edukacji, Warszawa 2012.
White H.: Przeszłość praktyczna. Red. E. Domańska. Przekł. J. Burzyński [et al.]. Universitas, Kraków 2014.
Wójcik-Dudek M.: W(y)czytać Zagładę. Praktyki postpamięci w polskiej literaturze XXI wieku dla dzieci i młodzieży. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2016.
Zeitlin F.I.: Imaginary Tales in the Land of the Perpetrators. „Journal of Modern Jewish Studies” 2006, no 5, s. 213–228.
Zipes J.: Happily ever after fairy tales, children, and the culture industry. Routledge, New York 1997.
Zipes J.: The Irresistible Fairy Tale: The Cultural and Social History of a Genre. Princeton University Press, Princeto 2012.
Żmijewska M.: Co się wydarzyło w czasie Zagłady? Opowiadam dzieciom, które chcą wiedzieć. „Gazeta Wyborcza”, 14.12.2012. https://bialystok.wyborcza.pl/bialystok/1,35241,13055309,Co_sie_wydarzylo_w_czasie_Zaglady__Opowiadam_dzieciom_.html [dostęp: 11.02.2021].
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).