Zachód czarnego słońca? O traumatycznych narracjach śląskich bohaterów
Abstrakt
Autor opisuje zjawisko poczucia krzywdy w społeczności górnośląskiej. Punktem wyjścia jest diagnoza socjologiczna Mariana Gerlicha, który genezę tego zjawiska lokuje w epoce międzywojennej. Przykłady traumy o charakterze historycznym i strukturalnym (według podziału Dominicka LaCapry) odnajdywane są w losach bohaterów tekstów literackich Wilhelma Szewczyka, Szczepana Twardocha, Wojciecha Kuczoka, Stanisława Bieniasza i Leszka Libery. Autor śledzi dynamikę rozwoju tej traumy, odnosząc ją do eseju Julii Kristevej (Czarne słońce. Depresja i melancholia). Tytułowa metafora (le soleil noir) stanowi rewers narracji o Górnym Śląsku, konfrontacyjnej wobec oficjalnej opowieści (awersu), w której dominują historie o udanej symbiozie Ślązaka z otaczającym go środowiskiem geograficznym i geopolitycznym. Autor koncentruje się na losach bohaterów wykluczonych z wielkiej wspólnoty etnicznej, zazwyczaj bękartach lub dzieciach porzuconych, będących – w planie symbolicznym – ilustracją relacji wielka ojczyzna – mała ojczyzna. Określenie „zachód czarnego słońca” odniesione jest do obserwowanych w aktualnym dyskursie tendencji – do zastępowania narracji „czarnej” (apoteozującej eksploatację) narracją „zieloną” oraz do odchodzenia od obrazów eksponujących sieroctwo etniczne do obrazów pokazujących obraz wspólnoty autonomicznej i świadomej swoich celów.
Słowa kluczowe
Ziemia; matka; Śląsk; trauma; sieroctwo
Bibliografia
Bezruč P.: Ostrawa. Tłum. W. Ziemba‑Wojciechowska. W: 99 książek, czyli mały kanon górnośląski. Red. Z. Kadłubek. Katowice 2011, s. 42–43.
Bieniasz S.: Niedaleko Königsalee. Katowice 1997.
Bieńczyk M.: Melancholia. O tych, co nigdy nie odnajdą straty. Warszawa 2000.
Coster K. de: Przygody Dyla Sowizdrzała. Tłum. J. Rogoziński. Wrocław 1993.
Darowski J.: Unsere. Posłowie A. Jakubowska‑Ożóg. Rzeszów 2012.
Freud Z.: Żałoba i melancholia. W: Idem: Psychologia nieświadomości. Tłum. R. Reszke. Warszawa 2007, s. 147–159.
Garve Ch.: O położeniu Śląska w rozmaitym czasie oraz o zaletach stolicy względem miast prowincjonalnych. W: Śląsk. Rzeczywistości wyobrażone. Red. W. Kunicki przy współpracy N. i K. Żarskich. Poznań 2009, s. 101–113.
Gerlich M.: Śląska krzywda. „Etnografia Polska” 1994, z. 1–2, s. 5–24.
Grimmelshausen H.J.Chr. von: Przygody Simplicissiusa. Tłum. A.M. Linke. Warszawa 1958.
Jochemczyk M.: Wobec tradycji. Śląskie szkice oikologiczne. Katowice 2015.
Jung C.G.: Mysterium Coniunctionis. Studia o dzieleniu i łączeniu przeciwieństw psychicznych w alchemii. Tłum. R. Reszke. Warszawa 2010.
Już zachodzi czerwone słoneczko. https://bibliotekapiosenki.pl/utwory/Juz_zachodzi_czerwone_sloneczko/tekst [dostęp: 1.05.2019].
Kadłubek Z.: Utopijne utopce. „Fabryka Silesia” 2013, nr 1, s. 90–91.
Kalsched D.: Wewnętrzny świat traumy. Archetypiczne obrony Jaźni. Tłum. M. Kalinowska. Poznań 2015.
Kristeva J.: Czarne słońce. Depresja i melancholia. Tłum. M.P. Markowski, R. Ryziński. Kraków 2002.
Kuczok W.: Gnój. Warszawa 2010.
LaCapra D.: Trauma, nieobecność, utrata. Przeł. K. Bojarska. W: Antologia studiów nad traumą. Red. T. Łysak. Przeł. T. Bilczewski, K. Bojarska, J. Burzyński, A. Kowalcze‑Pawlik, A. Rejniak‑Majewska. Kraków 2015, s. 59–107.
Libera L.: Der Utopek. Roman. Dresden 2011.
Libera L.: Utopek. Tłum. S. Lisiecka. Łódź 2018.
Lysko A.: Nasze dziedzictwo. Bieruń 2005.
Marchwitza H.: Moja młodość. Tłum. O. i A. Ziemińscy. Warszawa 1950.
Markowski M.P.: Przygoda ciała i znaków. Wprowadzenie do pism Julii Kristevej. W: J. Kristeva: Czarne słońce. Depresja i melancholia. Tłum. M.P. Markowski, R. Ryziński. Kraków 2002, s. V–XLIX.
Morcinek G.: Wyrąbany chodnik. Wrocław 1997.
Nawarecki A.: Lajerman. Gdańsk 2010.
Nerval G. de: Aurelia. W: Idem: Śnienie i życie. Tłum. R. Engelking, T. Swoboda. Gdańsk 2012, s. 102–149.
Nerval G. de: El Desdichado. Tłum. A. Ważyk. W: Antologia współczesnej poezji francuskiej. Oprac. A. Ważyk. Warszawa 1947, s. 26.
Nietzsche F.: Z genealogii moralności. Pismo polemiczne. Tłum. L. Staff. Kraków 2003.
Nowak H., Zivier G.: Zink wird Gold. Ein Roman des wirklichen Lebens. Berlin 1937.
Prokosz M.: Choroba sieroca. Gdańsk 2010.
Scholtis A.: Reise nach Polen. Ein Bericht. München 1963.
Scholtis A.: Wiatr od wschodu. Tłum. A. Smolorz. Kotórz Mały 2015.
Szewczyk W.: Czarne słońce. Warszawa 1953.
Szewczyk W.: Hanys. Noc. Katowice 1963.
Szmeja M.: Śląsk bez zmian(?). Ludzie, kultura i społeczność Śląska w perspektywie postkolonialnej. Kraków 2016.
Szymutko S.: Nagrobek ciotki Cili. Katowice 2001.
Śniedziewski P.: Czarne słońca romantyków. Warszawa 2018.
Twardoch S.: Wieczny Grunwald. Warszawa 2011.
Villqist I.: Czarne i zielone. „Fabryka Silesia” 2016, nr 1, s. 94–95.
Węgrzynek K.: Języki mitu, historii, religii na Górnym Śląsku. Katowice 2018.
Wojaczek R.: ***[„Ludzie kładą się spać…”]. W: Idem: Wiersze zebrane. Red. B. Kierc. Wrocław 2006.
Zielonka Z.: Śląsk – ogniwo tradycji. Katowice 1981
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).