Obrazy ponad wszystko
Abstrakt
Książka Agaty Stankowskiej Ikona i trauma. Pytania o „obraz prawdziwy” w liryce i sztuce polskiej drugiej połowy XX wieku jest jedną z kluczowych rozpraw badających reprezentacje doświadczeń granicznych. Autorka w sposób innowacyjny analizuje wiersze oraz sztukę artystów należących do różnych formacji pokoleniowych (Ewy Kuryluk, Tadeusza Różewicza, Stanisława Czycza, Jerzego Nowosielskiego i Tadeusza Kantora), wykorzystując terminologię z zakresu historii sztuki. Pomysł Stankowskiej opiera się na założeniu, że traumatyczne doświadczenie (może nim być rozłąka z bliską osobą lub śmierć na skutek działań wojennych) domaga się uobecnienia pod postacią acheiropoietoi, czyli wizerunku stworzonego w sposób cudowny, bez ludzkiej interwencji. Badaczka proponuje, by termin ten traktować jak jedno z wędrujących pojęć humanistyki. Dzięki zastosowaniu pojęcia, z którym wiąże się konieczność somatycznego kontaktu z mimowolnie portretowaną postacią, badaczka szczególnie podkreśla moment cielesnej nadwrażliwości (casus Czycza) oraz zjawisko rozkwitu życia (casus Różewicza), które może zostać dowartościowane w momencie zdania sobie sprawy z epistemologicznego potencjału cierpienia. Największym atutem publikacji, zdaniem autora szkicu, jest ukazanie innej, niedostrzegalnej dotąd, strony sztuki modernistycznej, której reprezentanci postanawiają zachować obraz traumatycznych doświadczeń człowieka w XX wieku. Kwestia rozwoju estetyk nie jest w charakteryzowanej przez Stankowską odnodze modernizmu kwestią priorytetową. Wytypowanych przez badaczkę artystów wiążą obowiązki, pragnienia i przeżycia, które krążą wokół koncepcji „obrazu prawdziwego”. Czytelnik książki Stankowskiej powinien docenić szczególnie interdyscyplinarny charakter rozprawy i pomysł, który powoduje, że narracja o dwudziestowiecznej sztuce wykracza poza ramy wytyczone w podręcznikach historii sztuki i literaturoznawstwa. Recenzowana rozprawa wiele zawdzięcza formule Georges’a Didi‑Hubermana „obrazy mimo wszystko”, dzięki czemu powracające pragnienie uobecniania doświadczeń o różnym stopniu traumatogenności wiąże się z wyobraźnią, a nie pamięcią. To przejście od pamiętania do wyobrażania determinuje wybór artystów i pozwala na solidaryzowanie się z zamordowanymi i cierpiącymi w obrębie większej grupy niż rodzina.
Słowa kluczowe
trauma; obraz; zwrot piktoralny; sztuka XX wieku; doświadczenie graniczne
Bibliografia
Arendt H.: Eichmann w Jerozolimie. Rzecz o banalności zła. Przeł. A. Szostkiewicz. Kraków 2010.
Bal M.: Wędrujące pojęcia w badaniach humanistycznych. Krótki przewodnik. Przeł. M. Bucholc. Warszawa 2012.
Buryła S.: Opisać Zagładę. Holokaust w twórczości Henryka Grynberga. Wrocław 2006.
Buryła S.: Rozrachunki z wojną. Warszawa 2017.
Buryła S.: Tematy (nie)opisane. Kraków 2013.
Buryła S.: Wojna i okolice. Warszawa 2018.
Buryła S.: Wokół Zagłady. Szkice o literaturze Holokaustu. Kraków 2016.
Czarnecka B.: Kobiety w lagrze. Zapis doświadczenia. Kraków 2018.
Dauksza A.: Afektywny modernizm. Nowoczesna literatura polska w interpretacji relacyjnej. Warszawa 2017.
Didi‑Huberman G.: Obrazy mimo wszystko. Przeł. M. Kubiak Ho‑Chi. Kraków 2008.
Gajewska A.: Zagłada i gwiazdy. Przeszłość w prozie Stanisława Lema. Poznań 2016.
Hilberg R.: Sprawcy – ofiary – świadkowie. Zagłada Żydów 1933–1945. Przeł. J. Giebułtowski. Warszawa 2007.
Jarecka D., Piwowarska B.: Erna Rosenstein. Mogę powtarzać tylko nieświadomie / I Can Repeat Only Unconsciously. Warszawa 2014.
Jarzyna A.: Post‑koiné. Studia o nieantropocentrycznych językach (poetyckich). Łódź 2019.
Kornhauser J.: Awangarda. Strajki, zakłócenia, deformacje. Kraków 2017.
Kowalska‑Leder J.: Nie wiem, jak ich mam cenić… Strefa ambiwalencji w świadectwach Polaków i Żydów. Warszawa 2019.
Krawczyńska D.: Własna historia Holokaustu. O pisarstwie Henryka Grynberga. Warszawa 2005.
Krupiński P.: Dlaczego gęsi krzyczały? Zwierzęta i Zagłada w literaturze polskiej XX i XXI wieku. Warszawa 2016.
Leociak J.: Doświadczenia graniczne. Studia o dwudziestowiecznych formach reprezentacji. Warszawa 2009.
Leociak J.: Doświadczenia graniczne. Studia o dwudziestowiecznych formach reprezentacji. Warszawa 2018.
Leociak J.: Tekst wobec Zagłady. O relacjach z getta warszawskiego. Toruń 2016.
Mach A.: Świadkowie świadectw. Postpamięć Zagłady w polskiej literaturze najnowszej. Warszawa–Toruń 2016.
Małczyński J.: Krajobrazy Zagłady. Perspektywa historii środowiskowej. Warszawa 2018.
Molisak A.: Judaizm jako los. Rzecz o Bogdanie Wojdowskim. Warszawa 2004.
Morawiec A.: Literatura polska wobec ludobójstwa. Łódź 2018.
Morawiec A.: Literatura w lagrze, lagier w literaturze. Fakt – temat – metafora. Łódź 2009.
Nader L.: Afekt Strzemińskiego. „Teoria widzenia” – rysunki wojenne – Pamięci przyjaciół‑Żydów. Warszawa 2018.
Nycz R.: Kultura jako czasownik. Sondowanie nowej humanistyki. Warszawa 2017.
Poetyki ekocydu. Historia – natura – konflikt. Red. A. Ubertowska, D. Korczyńska‑Partyka, E. Kuliś. Warszawa 2019.
Przymuszała B.: Smugi Zagłady. Emocjonalne i konwencjonalne aspekty tekstów ofiar i ich dzieci. Poznań 2016.
Rothberg M.: Pamięć wielokierunkowa. Pamiętanie Zagłady w epoce dekolonizacji. Przeł. K. Bojarska. Warszawa 2015.
Stankowska A.: Ikona i trauma. Pytania o „obraz prawdziwy” w liryce i sztuce polskiej drugiej połowy XX wieku. Kraków 2019.
Szabłowska‑Zaremba M.: Człowiek po Zagładzie. Problematyka egzystencjalna w twórczości Henryka Grynberga. Lublin 2010.
Tomczok (Cuber) M.: Metonimie Zagłady. O polskiej prozie lat 1987–2012. Katowice 2013.
Tomczok M.: Czyja dzisiaj jest Zagłada? Retoryka – ideologia – popkultura. Warszawa 2017.
Ubertowska A.: Holocaust. Auto(tanato)grafie. Warszawa 2014.
Ubertowska A.: Świadectwo – trauma – głos. Literackie reprezentacje Holokaustu. Kraków 2007.
Wolski P.: Tadeusz Borowski – Primo Levi. Prze‑pisywanie literatury Holocaustu. Warszawa 2013.
Wolski P.: Wstręt i Zagłada. Nowoczesność Tadeusza Borowskiego. Kraków–Budapeszt–Syrakuzy 2018.
Ziegler J.: Szwajcaria, złoto i ofiary. Przeł. E. Cylwik. Warszawa 2016.
Żukowski T.: Wielki retusz. Jak zapomnieliśmy, że Polacy zabijali Żydów. Warszawa 2018.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).