Przestępstwo czy wykroczenie? O dylematach polskiego ustawodawcy w toku prac nad kodeksem karnym z 1969 r. — wybrane zagadnienia
Abstrakt
W artykule ukazano przebieg dyskusji nad projektem kodeksu karnego PRL z 1969 roku, w kontekście prawa wykroczeń. Analizie zostały poddane dwa zagadnienia. Pierwsze, czyli wpływ materialnego elementu czynu zabronionego (społecznego niebezpieczeństwa) na kwestię rozgraniczenia wykroczeń od przestępstw. Drugie, czyli problem zakwalifikowania prowadzenia pojazdu mechanicznego w ruchu lądowym pod wpływem alkoholu lub innego środka odurzającego.
Przeprowadzone rozważania dowiodły, że z rozgraniczeniem przestępstwa od wykroczenia wiązały się nie tyle problemy teoretyczne, co przede wszystkim ideologiczno-polityczne. W przypadku bowiem znikomego społecznego-niebezpieczeństwa czynu zabronionego w rozumieniu kodeksu karnego została przewidziana możliwości poniesienia odpowiedzialności przed innym organem, w tym za wykroczenie. Mechanizm ten był zgodny z ideologicznym podejściem do rzekomego zanikania -„obumierania”- przestępczości w państwie ludowym w miarę postępu rewolucji socjalistycznej. Z kolei, zagadnienie kierowania pojazdem pod wpływem alkoholu lub środka odurzającego, zostało potraktowane jako wykroczenie, tylko i wyłączenie z obawy o statystykę skazań, a nie ze względu na jego niską szkodliwość (niebezpieczeństwo).
Słowa kluczowe
prawo karne; wykroczenia; Polska Rzeczypospolita Ludowa
Bibliografia
Archiwalia
Cieśluk H.: Uwagi do założeń́ społeczno-politycznych projektu kodeksu karnego, s. 3 (Archiwum Akt Nowych, Prokuratura Generalna, sygn. 2/2b).
Dobieszak R.: Notatka w sprawie projektu założeń́ społeczno-politycznych przyszłego kodeksu karnego, s. 2 (Archiwum Akt Nowych, Prokuratura Generalna, sygn. 2/2b).
Protokoły Nr 1 do 7 z posiedzeń Zespołu Grupy Partyjnej przy Zespole Prawa Karnego Materialnego Komisji Kodyfikacyjnej przy Ministrze Sprawiedliwości (Archiwum Akt Nowych, Ministerstwo Sprawiedliwości, sygn. 285/388).
Protokół Nr 1 posiedzenia Zespołu Grupy Partyjnej przy Zespole Prawa Karnego Materialnego Komisji Kodyfikacyjnej przy Ministrze Sprawiedliwości z dnia 11 grudnia 1964 roku, s. 1—28 (Archiwum Akt Nowych, Ministerstwo Sprawiedliwości, sygn. 285/388).
Protokół Nr 2 posiedzenia Zespołu Grupy Partyjnej przy Zespole Prawa Karnego Materialnego Komisji Kodyfikacyjnej przy Ministrze Sprawiedliwości z dnia 11 grudnia 1964 roku, s. 1—24 (Archiwum Akt Nowych, Ministerstwo Sprawiedliwości, sygn. 285/388).
Protokół Zespołu Prawa Karnego Materialnego przy Ministrze Sprawiedliwości z dnia 19 kwietnia 1966 r. (K.Kod. 145/86/66), s. 1—31 (Archiwum Akt Nowych, Ministerstwo Sprawiedliwości, sygn. 285/1/438).
Rajzman H.: Zagadnienie materialnej definicji przestępstwa (K.Kod. 147/9/1/64, pismo z dnia 7 lipca 1964), s. 1—3 (Archiwum Akt Nowych, Ministerstwo Sprawiedliwości, sygn. 285/220).
Topiński J.: Uwagi do projektu wytycznych dla prac nad kodeksem karnym, s. 2—3 (Archiwum Akt Nowych, Prokuratura Generalna, sygn. 2/2b).
Wolter W.: Materialne ujęcie przestępstwa (K.Kod. 147/5/1/64), s. 1—14 (Archiwum Akt Nowych, Ministerstwo Sprawiedliwości, sygn. 285/220).
Akty prawne
Ustawa z dnia 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń (t.j. Dz.U. z 2021 r., poz. 281 z późn. zm.).
Ustawa z dnia 14 kwietnia 2000 r. o zmianie ustawy — Kodeks karny (Dz.U. z 2000 r., nr 48, poz. 548).
Ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 r. Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (t.j. Dz.U. z 2021 r., poz. 457 z późn. zm.).
Opracowania
Andrejew I., Świda W., Wolter W.: Kodeks karny z komentarzem. Warszawa 1973.
Bałtruszajtys G., Kolarzowski K., Paszkowska M., Rajewski K.: Wybór źródeł do historii prawa sądowego czasów nowożytnych. Warszawa 2002.
Falandysz L.: Przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu powszechnemu oraz bezpieczeństwu w ruchu lądowym, wodnym i powietrznym (Rozdział XX k.k.). W: Prawo karne — część szczególna. Wybrane zagadnienia. Red. L. Lernell, A. Krukowski. Warszawa 1969.
Filar M.: W służbie utopii. 73 lata radzieckiego prawa karnego. Toruń 1992.
Hochberg L.: Kodyfikacja przepisów o wykroczeniach. „Nowe Prawo” 1961, nr 9.
Łukaszkiewicz Z.: Analiza skazań z art. 28 § 1 i § 2 ustawy z 10.XII.1959 r. o zwalczaniu alkoholizmu. „Biuletyn Ministerstwa Sprawiedliwości” 1962, nr 1.
Łysko M.: Ewolucja polskiego systemu prawa wykroczeń w XX w. „Miscellanea Historico-Iuridica” 2018, T. 17, z. 1.
Łysko M.: Prace nad kodyfikacją materialnego prawa wykroczeń w Polsce Ludowej (1960—1971). Białystok 2016.
Łysko M.: Wykroczenia drogowe w praktyce orzecznictwa karno-administracyjnego okresu gomułkowskiego. „Miscellanea Historico-Iuridica” 2012, T. 11.
Michalski W.: Z problematyki orzecznictwa w sprawach karnych z ustawy z dnia 10.12.1959 r. o zwalczaniu alkoholizmu. „Biuletyn Ministerstwa Sprawiedliwości” 1961, nr 1.
Projekt kodeksu karnego oraz przepisów wprowadzających kodeks karny. Warszawa 1968.
Romanowska E.: „Wkrótce już stanę przed innym sądem…”. Prawnicy II Rzeczypospolitej represjonowani w Polsce w latach 1944—1956. Warszawa 2020.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
