Aktualne tendencje w polityce kryminalnej wobec przestępczości podatkowej
Abstrakt
Reakcja ustawodawcy na przestępczość podatkową odzwierciedla tendencje obserwowane w całej karnistyce, wynikające z poglądu, według którego przestępstwo stanowi dowód na wadliwie skonstruowane prawo, czego rezultatem jest narastająca niestabilność, kazuistyka i inflacja prawa z tendencją do rozszerzania zakresu kryminalizacji i zaostrzania penalizacji. W obszarze przestępczości podatkowej zjawisko to występuje pod hasłem „uszczelniania systemu podatkowego”.
Ustawodawca, wypowiadając wojnę zwłaszcza oszustwom VAT, nie zaostrzył jednak kar za same te oszustwa, ale za zachowania znajdujące się „na przedpolu” oszustw, polegające na wystawianiu i obrocie nierzetelnymi fakturami oraz rachunkami. Przejawem tego jest w obrębie kodeksu karnego skarbowego drastyczne zaostrzenie w 2016 r. represji karnej za wystawianie i obrót nierzetelnymi fakturami oraz rachunkami, natomiast w obrębie kodeksu karnego – wprowadzenie kwalifikowanych typów fałszerstw dokumentów, których przedmiotem są faktury.
Kolejnym przejawem omawianych tendencji był projekt obszernej nowelizacji kodeksu karnego skarbowego z grudnia 2018 r., którego istota sprowadzała się do dalszego rozszerzania zakresu kryminalizacji, zaostrzania penalizacji oraz wypaczenia ukształtowanej dotychczas racjonalnie zasady priorytetu egzekucji danin publicznych przed represją.
Projekt ten jednak nie wszedł w życie, a zamiast tego ustawodawca od dwóch lat konsekwentnie cząstkowymi nowelizacjami rozszerza zakres kryminalizacji, obejmując nią zwłaszcza przypadki niedopełnienia lub niewłaściwego wykonania rozbudowanych obowiązków informacyjnych.
Oprócz oszustw podatkowych zjawiskiem, które niepokoi organy fiskalne i ustawodawców wielu państw, jest tzw. agresywna optymalizacja podatkowa, w ramach której określone czynności, np. rozporządzanie majątkiem czy przekształcenia struktur gospodarczych, służą wyłącznie lub przede wszystkim redukcji obciążeń podatkowych. Kryminalizacja sięga zaledwie na dalekie „przedpola” tego zjawiska i polega na obwarowaniu sankcjami karnymi niedopełnienia lub niewłaściwego wypełnienia obowiązków raportowania tzw. schematów podatkowych, co ma w założeniu umożliwiać organom fiskalnym wczesną identyfikację tych zachowań podatników, które stanowią przejawy agresywnej optymalizacji podatkowej, i zastosowanie przeciwko nim instrumentów podatkowoprawnych służących zwalczaniu tego zjawiska.
Słowa kluczowe
prawo karne skarbowe; uszczelnianie systemu podatkowego; oszustwa VAT-owskie; agresywna optymalizacja podatkowa
Bibliografia
Budrewicz T., Zagadnienie penalizacji agresywnej optymalizacji podatkowej w doktrynie i orzecznictwie, rozprawa doktorska obroniona 13 października 2020 r. na Uniwersytecie SWPS w Warszawie.
Hanuszek K., Agresywna optymalizacja podatkowa – pojęcie, regulacja, praktyka, w: Agresywna optymalizacja podatkowa – problem podatnika czy problem państwa?, red. J. Glumińska-Pawlic, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2017, s. 76–90.
Kardas P., Łabuda G., Razowski T., Kodeks karny skarbowy. Komentarz, Lex/el, Wolters Kluwer, Warszawa 2018.
Karwat P., Obejście prawa podatkowego, „Przegląd Podatkowy” 2003, nr 2, s. 48–56.
Kodeks karny skarbowy po dziesięciu latach obowiązywania – ocena i perspektywy zmian, red. Z. Siwik, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2010.
Lernell L., Współczesne zagadnienia polityki kryminalnej. Problemy kryminogenne i penologiczne, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1978.
Olężałek M., Racjonalny czy nieracjonalny ustawodawca? Uwagi na tle polskiego ustawodawstwa ze szczególnym uwzględnieniem prawa karnego sensu largo, w: O stabilność kodeksu karnego w świetle realiów. Księga Jubileuszowa Profesora Stanisława Hoca, t. 2, red. D. Mucha, Wydawnictwo Scriptorium, Opole 2018, s. 93–105.
Populizm penalny i jego przejawy w Polsce, red. Z. Sienkiewicz, R. Kokot, Kolonia Limited, Wrocław 2009.
Postanowienie SN z 1 marca 2004 V KK 248/03 Legalis.
Postanowienie SN z 10 lipca 2013 II KK 20/13 Legalis.
Prawo karne. Część ogólna, szczególna i wojskowa, red. T. Dukiet-Nagórska, O. Sitarz, Wolters Kluwer, Warszawa 2020.
Skowronek G., Kodeks karny skarbowy. Komentarz, C.H.Beck, Warszawa 2020.
System Prawa Karnego, t. 1, Zagadnienia ogólne, red. A. Marek, C.H.Beck, Warszawa 2010.
Tyszkiewicz L., Kryminologia, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 1983.
Tyszkiewicz L., Od naturalizmu do humanizmu w kryminologii, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 1992.
Wilk L., Hazard. Studium kryminologiczne i prawne, C.H.Beck, Warszawa 2012.
Wilk L., „Kryminalne” aspekty przestępczości podatkowej, „Archiwum Kryminologii” 2009, t. 31, s. 209–222.
Wilk L., Kwalifikacje prawne przestępstw skarbowych i wykroczeń skarbowych związanych z obrotem fakturami i rachunkami, w: Problematyka obrotu fakturami wystawionymi w sposób nierzetelny. Zagadnienia prawa karnego materialnego i procesowego, red. S. Kowalski, H. Paluszkiewicz, O. Włodkowski, C.H.Beck, Warszawa 2019, s. 25–38.
Wilk L., Praktyczne aspekty i skutki nienotyfikowania przepisów technicznych dla sankcji administracyjnych i karnych, w: Skutki braku notyfikacji przepisów technicznych ustawy o grach hazardowych dla wymiaru sprawiedliwości Rzeczypospolitej Polskiej,
red. M. Taborowski, Wolters Kluwer, Warszawa 2016, s. 226–239.
Wilk L., Prawo karne materialne – narastająca niestabilność. Przyczyny, kierunki i skutki nowelizacji, w: Problemy przeciwdziałania inflacji przepisów prawnych i poprawy ich jakości, red. L. Tyszkiewicz, J. Storczyński, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Finansów i Prawa, Bielsko-Biała 2018, s. 41–56.
Wilk L., Szczególne cechy odpowiedzialności za przestępstwa i wykroczenia podatkowe, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2006.
Wilk L., Założenia nowelizacji Kodeksu karnego skarbowego z 28.7.2005 r. (część materialnoprawna), „Monitor Prawniczy” 2006, nr 1, s. 7–16.
Wilk L., Zagrodnik J., Kodeks karny skarbowy. Komentarz, wyd. IV, C.H.Beck, Warszawa 2018.
Wilk L., Zagrodnik J., Prawo i proces karny skarbowy, C.H.Beck, Warszawa 2019.
Wróbel W., Czy powrót do racjonalizmu? Projekty nowelizacji kodeksu karnego w perspektywie zmian dokonanych w prawie karnym w latach 2005–2007, w: Populizm penalny i jego przejawy w Polsce, red. Z. Sienkiewicz, R. Kokot, Kolonia Limited, Wrocław 2009, s. 103–118.
Wyrok TK z 11 maja 2004 K 4/03 (Dz.U. z 2004 r., nr 122, poz. 1288).
Zawłocki R., O realiach niestabilnego Kodeksu karnego (dlaczego niestabilność Kodeksu karnego może nie mieć większego znaczenia), w: O stabilność kodeksu karnego w świetle realiów. Księga Jubileuszowa Profesora Stanisława Hoca, t. 2, red. D. Mucha, Wydawnictwo Scriptorium, Opole 2018, s. 291–298.
Wyższa Szkoła Finansów i Prawa w Bielsku-Białej Polska
https://orcid.org/0000-0002-9615-1262
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).