Rosyjska myśl kryminologiczna w XIX w.
Abstrakt
Niniejszy przeglądowy artykuł o charakterze historyczno-prawniczym przedstawia początki dziedziny nauki, jaką była kryminologia w przedrewolucyjnej Rosji. Jego celem jest wpisanie rosyjskiej myśli kryminologicznej XIX w. w kontekst światowy danej dyscypliny, wskazując na jej spektakularne oraz ważne osiągnięcia na tle międzynarodowym. Aby zrealizować ten zamiar, wydzielono i przedstawiono trzy etapy rozwoju refleksji nad prawem karnym w Rosji. Zaczynając od opisania pierwszego z nich, czyli poglądów Aleksandra Radiszczewa, autor przechodzi do omówienia: pierwszych publikacji badań statystycznych z dziedziny kryminologii, pojawienia się pierwszej ustawy prewencyjnej w Rosji (w tym także na świecie), pierwszego kodeksu karnego, utworzenia szkoły socjologicznej z Michaiłem Duchowskim, Iwanem Fojnickim na czele oraz antropologicznej
z Dymitrem Drilem. Wnioski płynące z rozważań przedstawionych w artykule wskazują, że rosyjska kryminologia jako dyscyplina wyrasta głównie z dziedziny prawa karnego, jako swego rodzaju refleksja wyodrębniająca się z nauk prawniczych. Posiada ona swoje osiągnięcia objawiające się chociażby w sferze zainteresowań profilaktyki kryminalnej oraz wkładem w rozwój światowej szkoły socjologicznej czy również antropologicznej. Co więcej, można powiedzieć, że Rosja była także państwem, w którym doszło do symbolicznych momentów przełomowych dla kryminologii na świecie, i wpisała tym samym swoich przedstawicieli na listę prekursorów danej nauki.
Słowa kluczowe
kryminologia rosyjska; historia kryminologii; teorie kryminologiczne
Bibliografia
Alekseev S.L., Salimzjanova R.R., Istorija kriminologii: idei teorii, nauchnye shkoly, w: Kriminologija. Uchebnoe posobie dlja bakalavrov, red. A.Ju. Epikhina, Akademija Socialnogo Obrazovanija, Kazan 2013, s. 11–17.
AmatrudoA., Criminology and Political, Theory SAGE Publications Ltd, London 2009.
Aminov I., Istorija statistiki samoubijjstv v Rossii v dorevoljucionnuju i sovetskuju ehpokhi, „Socialnye aspekty zdorovja naselenija” 2015, nr 1 (41), s. 1–25.
Bogdanov S.V., Samoubijjstva v Sankt-Peterburge vo vtorojj polovine XIX veka: Mashtaby, tendencii, problemy nedoucheta, „Suicidologija” 2013, nr 4 (13), s. 3–9.
Borowska-Beszta B., Bartnikowska U., ĆwirynkałoK., Analiza wtórna jakościowych danych zastanych: przegląd założeń teoretycznych i aplikacji metrologicznych, „Jakościowe Badania Pedagogiczne” 2017, t. 2, nr 1, s. 5–24.
Burlakov V.N., Kropachev N.M., Vandyshev V.V., Kriminologija: Uchebnoe posobie, red. V.N. Burlakov, N.M.Kropachev, Sankt-Peterburgskijj Gosudarstvennyjj Universitet, Sankt Peterburg 2013.
Chuchaev A.I., Stanovlenie v Rossii doktriny ugolovnogo prava, ego predmeta i metoda, „Aziatsko-Tikhookeanskijj region: ehkonomika, politika, pravo” 2021, nr 3, s. 124–139.
Dębski M., Wybrane przestępstwa przeciwko państwu w polskim i rosyjskim kodeksie karnym, rozprawa doktorska, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2021, https://ornak.icm.edu.pl/handle/item/4167?show=full [dostęp: 8.11.2022].
Djomkin A., Dnejj Aleksandrovykh prekrasnoe nachalo: Vnutrennjaja politika Aleksandra I v 1801–1805 gg., Kuchkovo pole, Moskva 2012.
Dukhovskojj M.V., Zadachi nauki ugolovnogo prava. Vstupitelnaja lekcija – chitannaja 3 oktjabrja 1872 goda, I. d. docentja M.V. Dukhovskim, „Vremennik Demidovskogo Juridicheskogo Liceja” 1873, kniga 4, s. 220–252.
Elchaninova O.Ju., K voprosu o vzgljadakh Platona na instituty „Prestuplenie” i „Nakazanie”, „Vestnik Samarskogo juridicheskogo instituta” 2011, nr 2, s. 13–18.
Emeljanov V.M., Istorija profilaktiki pravonarushenijj v Rossii v dorevoljucionnyjj period, „Nauchno-metodicheskijj ehlektronnyjj zhurnal «Koncept»” 2015, t. 13, s. 2376–2380.
EttingerA.S., Adolf Quetelet – twórca naukowej statystyki i socjologii kryminalnej: w pięćdziesięciolecie śmierci, „Ekonomista” 1925, t. 1, s. 121–135.
Filipkowski W., Guzik-Makaruk E.M., Zagadnienia podstawowe kryminologii jako nauki, w: Kryminologia. Stan i perspektywy rozwoju, red. W. Filipkowski i in., Wolters Kluwer Polska SA, Warszawa 2019, s. 21–67.
Gilinskijj Ja.I., Kriminologija: teorija, istorija, ehmpiricheskaja baza, socialnyjj kontrol, Izdatelskijj Dom „Alef-Press”, Sankt Peterburg 2009.
Krajewski K., Czy prawo karne potrzebuje kryminologii, a kryminologia prawa karnego?, w: Prawo karne jutra: między pragmatyzmem a dogmatyzmem, red. W. Zalewski, C.H.Beck, Warszawa 2018, s. 1–15.
KrajewskiK., Teorie kryminologiczne a prawo karne, Dom wydawniczy ABC, Warszawa 1994.
Kriminologija, red. F.K. Zinnurova, KJUI MVD Rossii, Kazan 2019.
Kuznecova N.F., Problemy kriminologicheskojj determinacii, Izdatelstvo Moskovskogo universiteta, Moskva 1984.
Laskowska K., Kierunki rozwoju kryminologii w Rosji, „Archiwum Kryminologii” 2007–2008,
t. 29–30, s. 143–153.
Levickijj G.A., Pamjati Nikolaja Stepanovicha Taganceva, „Vestnik Sankt-Peterburgskogo universiteta MVD Rossii” 2006, nr 2, s. 46–60.
Ljubov E.B., Zotov P.B., Kushnarjov V.M., Istorija razvitija suicidologii v Rossii, „Suicidologija” 2017, t. 8, nr 3 (28), s. 22–39.
Luneev V.V., Istorija kriminologii, w: Uchebnik dlja akademicheskogo bakalavriata, Institut gosudarstva i práva Rossijjskojj akademii nauk, Moskva 2016, s. 33–69.
Prozumentov L.M., SheslerA.V., Kriminologija – Uchebnoe posobie, red. L.M. Prozumentov, A.V. Shesler, Dom Tomskogo gosudarstvennogo universiteta, Tomsk 2017.
RadiszczewA.N., O zakonopołożenii (1802), w: A.N. Radiszczew, Połnoje sobranije soczinienij, t. 3, Izd-wo Akadiemii Nauk SSSR, Moskva–Leningrad 1954, s. 145–165.
Sergeevskijj N.D., Russkoe ugolovnoe pravo. Obshhaja chast: posobie k lekcijam, Izdanie 2-e, Knizhnyjj magazin A.F.Cinzerlinga, Sankt Peterburg 1890.
Sergeevskijj N.D., Sovremennye zadachi ugolovnogo zakonodatelstva v Rossii (vstunotelnaja lekcіja 12 jaev. 1883 g.), Tipografija Pravinelstvuiosnnago Senata, Sankt Peterburg 1883.
Shestakov D., Kriminologija v carskojj Rossii, w: Kriminologija, Juridicheskijj centr Press, [b.m. i r.], [b.s.], https://www.livelib.ru/book/158893/readpart-kriminologiya-dmitrij-shestakov/~25 [dostęp: 8.11.2022].
Skrydlov A.Ju., Akademik K.F. German: na peresechenii nauki i gosudarstvennojj sluzhby (k 250-letiju so dnja rozhdenija uchenogo), „Sociologija nauki i tekhnologi” [„Sociology of Science and Technology”] 2017, nr 1, s. 16–27.
SmirnovA.V., Fojjnickijj Ivan Jakovlevich, „Rossijjskijj Juridicheskijj Zhurnal” 2007, nr 4, [b.s.], http://www.ruzh.org/?q=ru/node/101 [dostęp: 8.11.2022].
Stacenko V.G., Kriminologija: Uchebno-metodicheskijj kompleks, Vitebskijj gosudarstvennyjj universitet imeni Masherova, Vitebsk 2009.
Szklar M.A., Otieczestwiennyje tieorii priczin priestupnosti, „Mołodoj uczenyj” 2018, nr 19 (205), s. 346–348.
Tagancev N.S., Russkoe ugolovnoe pravo: Lekcii. Chast obshhaja (1902), red. N.I. Zagorodnikov, t. 1–2, Izdatelstvo nauka, Moskva 1994.
Ushanov A.V., Pravovye osnovy preduprezhdenija pravonarushenijj v Rossijjskojj Imperii, „Nauchnyjj portal MVD Rossii” 2011, nr 4, s. 78–82.
Ushanov V.S., Otechestvennaja kriminologija XX veka, [b.w.], [b.m. i r.], [b.s.], http://www.unn.ru/pages/issues/vestnik/9999-0195_West_pravo_2001_2(4)/33.pdf [dostęp: 8.11.2022].
VaryginA.N., Gromov V.G., Shljapnikova O.V., Osnovy kriminologii i profilaktiki prestuplenijj, red. A.N. Varygin, Jurajjt, Moskva 2019.
Vodolago M.V., „O zakonopolozhenii” A.N. Radishheva, „Aktualnye problemy rossijjskogo prava” 2008, nr 3, s. 36–43.
Zemcov B.N., Istorija gosudarstva i prava Rossii, Moskovskijj gosudarstvennyjj universitet ehkonomiki, Moskva 2008.
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie (student) Polska
https://orcid.org/0000-0003-1755-5777
MICHAŁ ARSOBA - Student drugiego roku studiów pierwszego stopnia na kierunkach kryminologia oraz
filologia rosyjska na Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim w Olsztynie. Pasjonat historii i kultury wschodniosłowiańskiej. Referent działu Zespołu Operacji Prawnych Stowarzyszenia Na Rzecz Praworządności w Oświacie.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).