Tako rzecze Zaratustra Wacława Berenta: młodopolska maniera czy nowatorski eksperyment?
Abstrakt
Artykuł dotyczy cech stylistycznych Tako rzecze Zaratustra Wacława Berenta — przekładu Also sprach Zarathustra Friedricha Nietzschego. Analiza pokazała, że tłumacz wykorzystuje trzy kody językowo-literackie: styl Młodej Polski, własny poetycki idiolekt oraz język staropolskiej Biblii jako wzorzec archaizacyjny. Ze wzorców tych korzysta jednak wybiórczo i krytycznie, unikając manierystycznych rozwiązań translatorskich. Wyeksponowanie archaizacji i walorów brzmieniowych pozwala upatrywać w tekście Berenta cechy symbolistycznego modelu przekładu, a Tako rzecze Zaratustra jako eksperyment językowy wpisuje się w kontinuum twórczości własnej polskiego pisarza.
Słowa kluczowe
przekład; Młoda Polska; archaizacja; Friedrich Nietzsche; Wacław Berent
Bibliografia
Bąk P., 1984: Gramatyka języka polskiego. Warszawa, Wiedza Powszechna.
Brückner A., 1989: Słownik etymologiczny języka polskiego. Warszawa, Wiedza Powszechna.
Brzostowska-Tereszkiewicz T., 2015: Przekład modernistyczny: modele i opozycje. W: W. Bolecki, W. Soliński, M. Gorczyński, red.: Współczesne dyskursy konfliktu: literatura — język — kultura. Warszawa, IBL, s. 45—90.
Cieszkowski M., 2004: „Tako rzecze Zaratustra” czy „To rzekł Zaratustra” — uwag kilka o polskich tłumaczeniach niepokornego tekstu. „Recepcja — Transfer — Przekład”, t. 2, s. 109—120.
Gruchała W., 2007: Architekt prozy. Retoryczna analiza stylu wybranych powieści Wacława Berenta. Kraków, Collegium Columbinum.
Hultberg P., 1969: Styl wczesnej prozy fabularnej Wacława Berenta. I. Sieradzki, tłum. Wrocław—Warszawa—Kraków, Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Jaskuła Z., 2007: Der ambivalente Status einer neuen Übersetzung. Polnische Zufälle um Friedrich Nietzsches „Also sprach Zarathustra“. W: B. Chołuj, U. Räther, hrsg.: Grenzerfahrungen literarischer Übersetzung. Berlin, Logos, s. 68—83.
Kaczorowska M., 2011: Przekład jako kontynuacja twórczości własnej. Na przykładzie wybranych translacji Stanisława Barańczaka z języka angielskiego. Kraków, Universitas.
Kaulhausen M.H., 1977: Nietzsches Sprachstil: gedeutet aus seinem Lebensgefühl und Weltverhältnis. München—Wien, Oldenbourg.
Klemensiewicz Z., 1999: Historia języka polskiego. Warszawa, PWN.
Kopij M., 2005: Friedrich Nietzsche w literaturze i publicystyce polskiej lat 1883 — 1918. Struktura recepcji. Poznań, Wydawnictwo Poznańskie.
Lisiecka S. et al., 2000: Rozmowa 1: O czytaniu Nietzschego. „Tytuł”, z. 4, s. 70—76.
Lisiecka S., Jaskuła Z., 1999: Od tłumaczy. W: F. Nietzsche: To rzekł Zaratustra. Książka dla wszystkich i dla nikogo. S. Lisiecka, Z. Jaskuła, tłum. Warszawa, PIW, s. 431—435.
Lisiecka S., Jaskuła Z., 2000: Między filologią a filozofią. O tłumaczeniu „Zaratustry” Nietzschego. „Tytuł”, z. 4, s. 54—69.
Makowiecki A.Z., 1992: Młoda Polska. W: A. Brodzka et al., red.: Słownik literatury polskiej XX wieku. Wrocław—Warszawa—Kraków, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, s. 651—664.
Nietzsche F., 1901: Tak mówił Zaratustra. Książka dla wszystkich i dla nikogo. M. Cumft, S. Pieńkowski, tłum. Warszawa, Wydawnictwo Władysława Okręta.
Nietzsche F., 1990: Tako rzecze Zaratustra. Książka dla wszystkich i dla nikogo. W. Berent, tłum. Warszawa, Bis.
Nietzsche F., 1990: Also sprach Zarathustra. Ein Buch für alle und keinen. W: Idem: Das Hauptwerk. Bd. 3: Also sprach Zarathustra, Die Geburt der Tragödie, Jenseits von Gut und Böse. München, Nymphenburger, s. 1—363.
Nietzsche F., 1999: To rzekł Zaratustra. Książka dla wszystkich i dla nikogo. S. Lisiecka, Z. Jaskuła, tłum. Warszawa, PIW.
Nycz R., 1997: Homo irrequietus. Nietzscheanizm w twórczości Wacława Berenta. W: Idem: Język modernizmu. Prolegomena historycznoliterackie. Wrocław, Leopoldinum, s. 263—312.
Paszek J., 1976: Styl powieści Wacława Berenta. Katowice, Uniwersytet Śląski.
Pieńkowski S., 1922: Nie tak mówił Zaratustra. „Gazeta Warszawska”, nr 239, s. 5—6.
Pieńkowski S., 1934: Jedwabiste zające i lisy biurkowe. „Myśl Narodowa”, nr 11, s. 148—151.
Pigoń S., 1969: Trzy słowa o Wacławie Berencie. W: Idem: Wiązanka historycznoliteracka. Warszawa, PIW, s. 327—342.
Plęs Ł.M., 2010: Die biblischen sowie pseudobiblischen Seligpreisungen in „Also sprach Zarathustra” im Spiegel der Übersetzungsversuche ins Polnische und Englische. „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Germanica”, nr 6, s. 95—107.
Plęs Ł.M., 2012: Friedrich Nietzsche — Dichter oder Denker? „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Germanica”, nr 8, s. 36—49.
Podraza-Kwiatkowska M., 1975: Symbolizm i symbolika w poezji Młodej Polski. Kraków, Wydawnictwo Literackie.
Rajewicz T., 2002: Dzieło i przekład w czasie. O języku polskich przekładów dzieła Fryderyka Nietzschego „Also sprach Zarathustra”. „Recepcja — Transfer — Przekład”, t. 1, s. 127—140.
Rajewicz T., 2005: Stylizacja biblijna „Zaratustry” Friedricha Nietzschego w przekładach na język polski. W: Język trzeciego tysiąclecia 3: zbiór referatów z konferencji, Kraków, 4—7.03.2004. T. 2: M. Piotrowska, red.: Konteksty przekładowe. Kraków, Tertium, s. 99—106.
Topczewska U., 2014: „Niewiasta” czy „kobieta”? Zwrot kulturowy w polskich przekładach biblijnych. „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego”, nr 70, s. 155—165.
Uniwersytet Gdański Polska
https://orcid.org/0000-0003-0632-8966
dr hab., prof. UG, pracuje w Instytucie Filologii Germańskiej Uniwersytetu Gdańskiego. Absolwentka germanistyki UAM. Autorka monografii: Fremdheit – Gedächtnis – Translation: Interpretationskategorien einer kulturorientierten Literaturwissenschaft, Berlin 2018; Obraz świata i konwencja literacka w przekładzie. O niemieckich tłumaczeniach dzieł Adama Mickiewicza, Wrocław 2008 (wydanie niemieckie: Das Weltbild und die literarische Konvention als Übersetzungsdeterminanten, Berlin 2009) oraz artykułów z zakresu literatury niemieckiej, teorii przekładu, komparatystyki literackiej i problematyki pamięci kulturowej. Współredaktorka tomów zbiorowych, m.in. Translation im Spannungsfeld der „cultural turns“ (Frankfurt a.M. 2013). Wraz z Andrzejem Kątnym i Czesławą Schatte wydaje serię „Danziger Beiträge zur Germanistik” w wydawnictwie Peter Lang.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
