Dzieje Łotwy XX wieku w powieści Jeleny Katiszonok „Когда уходит человек"
Abstrakt
W artykule omówiony został sposób przedstawienia dziejów Łotwy XX wieku w powieści Jeleny Katiszonok Когда уходит человек (2011). Wprawdzie w utworze nie pojawia się nazwa państwa ani miasta, w którym umieszczona jest akcja utworu, ale można je rozpoznać po licznych markerach, głównie topograficznych. W centrum narracji autorka umieściła dzieje jednego domu i jego mieszkańców. Każdy z bohaterów przeżywa swoje radości i smutki, a na ich indywidualne losy nakłada się historia Łotwy w latach 1927–1991. Dzieje Łotwy XX wieku pokazane są z perspektywy upersonifikowanego domu, jednak należy podkreślić, że jest to prywatna, alternatywna historia, przeciwstawiona wersji oficjalnej, ideologizowanej. Historia kraju odzwierciedlona jest w losach zwykłych ludzi, na stronach utworu nie znajdziemy szczegółowych informacji o wydarzeniach dziejowych, rozważań o polityce państwa, a na plan pierwszy wychodzi prywatny, osobisty odbiór faktów, uzasadniony psychologicznie i prawie zawsze niejednoznaczny. Kolejne etapy historyczne Łotwy ukazane są poprzez zmiany w funkcjonowaniu domu, a granice epok wyznaczają zasiedlenia lokali przez nowych mieszkańców oraz wysiedlenia czy śmierć poprzednich. Jednocześnie przedstawiciele różnych narodowości zmieniają swój status: po okresie harmonijnego współistnienia nadchodzą czasy opresji, kiedy stają się oni przedstawicielami nacji dominującej lub zdominowanej.
Zakończenie utworu sugeruje, że jest to powieść o stracie: otwarte na innych, tolerancyjne państwo z okresu międzywojennego już nie powróci, nawet po odzyskaniu niepodległości w 1991 roku. Katiszonok, przedstawiając historię Łotwy z prywatnego punktu widzenia reprezentantów różnych narodów, pozwala zrozumieć ich doświadczenia i teraźniejsze konsekwencje tych doświadczeń. Uświadomienie traumy straty umożliwia odtworzenie logiki wydarzeń, co prowadzi do zmiany oceny nieistniejącej już całości.
Słowa kluczowe
Yelena Katishonok; Latvian history; post-dependence studies; a motif of home
Bibliografia
Abyzov, Yuriy I. “Staryy Gorod — skazochnyy i real’nyy.” Saburova, Irina Ye. Korabli Starogo Goroda. 550–561. Riga: Latviyskoye obshchestvo russkoy kul’tury Daugava, 2005. [Абызов, Юрий И. “Старый Город — сказочный и реальный.” Сабурова, Ирина Е. Корабли Старого Города. 550–561. Рига: Латвийское общество русской культуры Даугава, 2005].
Assman, Aleyda. Novoye nedovol’stvo memorial’noy kul’turoy. Transl. Khlebnikov, Boris. Moskva: Novoye literaturnoye obozreniye, 2016. [Ассман, Алейда. Новое недовольство мемориальной культурой. Перев. Хлебников, Борис. Москва: Новое литературное обозрение, 2016].
Badin, Zhan Ye. “Iz Latvii v Germaniyu. Tema emigratsii v tvorchestve I. Saburovoy.” 2010.bhttps://belayaistoriya.mirtesen.ru/blog/43272518616/Osnovanie-di-pi-lagerya-v-Menhegofe. Accessed 22 January 2023. [Бадин, Жан Е. “Из Латвии в Германию. Тема эмиграции в творчестве И. Сабуровой.”
https://belayaistoriya.mirtesen.ru/blog/43272518616/Osnovanie-di-pi-lagerya-v-Menhegofe. Дата обращения: 22 января 2023].
Bilmanis, Alfred. “Grandeur and Decline of the German Balts.” Slavonic and East European Review. American Series, vol. 3, no. 4. 1944: 50–80. http://www.cultus.hk/hist/readingsBaltic/German%20Balts.pdf. Accessed 15 December 2022.
Bleyyere, Dayna, Butulis, Ilgvars, Zunda, Antoniys et al. Istoriya Latvii. XX vek. Transl. Ezit, Zhanna. Riga: Izdatel’stvo OOO “J.L.V.”, 2005. [Блейере, Дайна, Бутулис, Илгварс, Зунда, Антонийс и др. История Латвии. XX век. Перев. Эзит, Жанна. Рига: Издательство OOO “J.L.V.”, 2005].
Burlak, Ingar. Vēsture liecina. Film. Riga 2012.
Dąbrowski, Mieczysław. “Wilk w Rosji. Subaltern? W imperium? (Polemika z konceptem ‘postzależności’).” Porównania, no. 15, 2014: 105–120.
Etkind, Aleksandr. Krivoye gore. Pamyat’ o nepogrebennykh. Transl. Makarov, Vladimir. Moskva: Novoye literaturnoye obozreniye, 2016. [Эткинд, Александр. Кривое горе. Память о непогребенных. Перев. Макаров, Владимир. Москва: Новое литературное обозрение, 2016].
“Germany and Latvia — Treaty Regarding the Repatriation to Germany of Latvian Citizens Ethnically of German Nationality, and Additional Protocol. Signed at Riga, October 30th, 1939 [1940] LNTSer 33; 200 LNTS 213.” https://web.archive.org/web/20140202175754/http://www.worldlii.org/int/other/LNTSer/1940/33.html. Accessed 13 December 2022.
Il’myarv, Magnus. Bezmolvnaya kapitulyatsiya. Vneshnyaya politika Estonii, Latvii i Litvy mezhdu dvumya voynami i utrata nezavisimosti (s serediny 1920-kh do aneksii v 1940). Moskva: Izdatel’stvo “Rossiyskaya politicheskaya entsiklopediya,” Fond “Prezidentskiy tsentr B.N. Yel’tsyna,” 2012. [Ильмярв, Магнус.
Безмолвная капитуляция. Внешняя политика Эстонии, Латвии и Литвы между двумя войнами и утрата независимости (с середины 1920-х до анексии в 1940). Москва: Издательство “Российская политическая энциклопедия,” Фонд “Президентский центр Б.Н. Ельцына,” 2012].
Katishonok, Yelena. Kogda ukhodit chelovek. Moskva: Izdatel’stvo “Vremya,” 2011. [Катишонок, Елена. Когда уходит человек. Москва: Издательство “Время,” 2011].
Komleva, Natal’ya A. “Limitrof v sovremennom geopoliticheskom protsesse.” Elektronnoye nauchnoye izdaniye Al’manakh Prostranstvo i Vremya. T. 3. Vyp. 1. 2013. https://cyberleninka.ru/article/n/limitrof-v-sovremennomgeopoliticheskom-protsesse/viewer. Accessed 12 January 2023. [Комлева, Наталья А. “Лимитроф в современном геополитическом процессе.” Электронное научное издание Альманах Пространство и Время. Т. 3. Вып. 1. 2013. https://cyberleninka.ru/article/n/limitrof-v-sovremennom-geopoliticheskom-protsesse/viewer. Дата обращения: 12 января 2023].
Malkina, Tat’yana. “Yelena Katishonok: ‘Vtoruyu mirovuyu uzhe nemnogo putayut s Troyanskoy’.” Moskovskiye novosti 28.10.2011. https://www.mn.ru/friday/74920. Accessed 23 January 2023. [Малкина, Татьяна. “Елена Катишонок: ‘Вторую мировую уже немного путают с Троянской’.” Московские новости 28.10.2011. https://www.mn.ru/friday/74920. Дата обращения: 23 января 2023].
Markov, Viktor. “Boi za istoriyu v Latvii.” Natsional’nyye istorii na postsovetskom prostranstve — II. Ed. Bomsdorf, Fal’k, Bordyugov, Genadiy. 148–146. Moskva: Fond Fridrikha Naumanna, 2009. [Марков, Виктор. “Бои за историю в Латвии.” Национальные истории на постсоветском пространстве — II. Ред. Бомсдорф, Фальк, Бордюгов, Генадий. 148–146. Москва: Фонд Фридриха Науманна, 2009].
Matusiak, Agnieszka. Wyjść z milczenia. Postkolonialne zmagania kultury i literatury ukraińskiej XXI wieku z traumą posttotalitarną. Wojnowice–Wrocław: Kolegium Europy Wschodniej im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego, 2020.
Moteyunayte, Ilona. “Ideya doma v romane Yeleny Katishonok ‘Kogda ukhodit chelovek’.” Drugiye berega russkoy literatury i kul’tury: idei, poetika, konteksty. Ed. Tyszkowska-Kasprzak, Elżbieta, Motejunajte, Ilona, Smirnowa, Alfija. 439–448. Wrocław–Kraków: Wydawnictwo «scriptum», 2021. [Мотеюнайте, Илона. “Идея дома в романе Елены Катишонок ‘Когда уходит человек’.” Ред. Tyszkowska-Kasprzak, Elżbieta, Motejunajte, Ilona,
Smirnowa, Alfija. Другие берега русской литературы и культуры: идеи, поэтика, контексты. 439–448. Wrocław–Kraków: Wydawnictwo «scriptum», 2021].
Nollendorfs, Valters. “Wstęp.” Kalniete, Sandra. W butach do tańca przez syberyjskie śniegi. Transl. Godyń, Mieczysław. 7–14. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2015.
Nora, Pierre. „Między pamięcią i historią: Les Lieux de Mémoire.” Transl. Mościcki, Piotr. Tytuł roboczy: Archiwum, no. 2, 2009: 4–12.
Onken, Eva-Klarita. “Ot istorii osvobozhdeniya k istorii okkupatsii: Vospriyatiye Vtoroy mirovoy voyny i pamyat’ o ney v Latvii posle 1945 goda.” Pamyat’ o voyne 60 let spustya: Rossiya, Germaniya, Yevropa. Ed. Gabovich, Mikhail. 436–451. Moskva: Novoye literaturnoye obozreniye, 2005. [Oнкен, Эва-Кларита. “От истории освобождения к истории оккупации: Восприятие Второй мировой войны и память о ней в Латвии после 1945 года.” Память о войне 60 лет спустя: Россия, Германия, Европа. Ред. Габович, Михаил. 436–451. Москва: Новое литературное обозрение, 2005].
Patenko, Aleksandr N. “K voprosu o sovetizatsii Pribaltiki v 1940–1941 gg.” Vestnik Novgorodskogo gosudarstvennogo universiteta, no. 39, 2006: 67–69. [Патенко, Александр Н. “К вопросу о советизации Прибалтики в 1940–1941 гг.” Вестник Новгородского государственного университета, no. 39, 2006: 67–69].
Platt, Kevin M.F. “Okkupatsiya protiv kolonizatsii: kak istoriya postsovetskoy Latvii pomogayet provintsializirovat’ Yevropu.” Tam vnutri. Praktika vnutrennney kolonizatsii v kul’turnoy istorii Rossii. Ed. Etkind, Aleksandr, Uffel’mann, Dirk, Kukulin, Il’ya. 131–152. Moskva: Novoye literaturnoye obozreniye, 2016. [Платт, Кевин М.Ф. “Оккупация против колонизации: как история постсоветской Латвии помогает провинциализировать Европу.” Там внутри. Практика внутреннней колонизации в культурной истории России. Ред. Эткинд, Александр, Уффельманн, Дирк, Кукулин, Илья. 131–152. Москва: Новое литературное обозрение, 2016].
“Predisloviye.” Pobeda sotsialisticheskikh revolyutsiy 1940 g. v Litve, Latvii i Estonii. Ed. Mints, Isaak I. 3–5. Vil’nyus: Institut istorii Akademii nauk Litovskoy SSR, 1983. [“Предисловие.” Победа социалистических революций 1940 г. в Литве, Латвии и Эстонии. Ред. Минц, Исаак И. 3–5. Вильнюс: Институт истории Академии наук Литовской ССР, 1983].
Ruzhanskiy, Sem. “Yelena Katishonok: ‘Mesto deystviya — Gorod’.” Izdatel’stvo “Vremya.” 13.02.2012. http://books.vremya.ru/main/2093-intervyu-s-elenoykatishonok.html#sel=4:1,4:6. Accessed 15 January 2023. [Ружанский, Сэм. “Елена Катишонок: ‘Место действия — Город’.” Издательство “Время.” 13.02.2012. http://books.vremya.ru/main/2093-intervyu-s-elenoykatishonok.html#sel=4:1,4:6. Дата обращения: 15 января 2023].
Saburova, Irina Ye. Korabli Starogo Goroda. Riga: Latviyskoye obshchestvo russkoy kul’tury Daugava, 2005. [Сабурова, Ирина Е. Корабли Старого Города. Рига: Латвийское общество русской культуры Даугава, 2005].
“Sandra Kalniete. Diena: 2011. g. 17. Jūnija. Latvijas Televīzijā pirmizrāde franču filmai par Sandru Kalnieti.” https://kalniete.lv/2011/06/17/latvijas-televizija-pirmizrade-francu-filmai-par-sandru-kalnieti/. Accessed 10 January 2023.
Serebryakova, Yelena. “Yelena Katishonok: Komu-to khochetsya demokratii, a komu-to — sevryuzhiny s khrenom…” Pishi-Chitay 2014. http://write-read.ru/interviews/1873. Accessed 1 February 2023. [Серебрякова, Елена. “Елена Катишонок: Кому-то хочется демократии, а кому-то — севрюжины с хреном…” Пиши-Читай 2014. http://write-read.ru/interviews/1873. Дата обращения: 1 февраля 2023].
Smilovitskiy, Leonid. “Otnosheniye k Kholokostu v Sovetskom Soyuze i sovremennoy Belarusi.” Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Lublin — Polonia, Sectio M, vol. I, 2016: 205–212. [Смиловицкий, Леонид. “Отношение к Холокосту в Советском Союзе и современной Беларуси.” Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Lublin — Polonia, Sectio M, vol. I, 2016: 205–212].
Tlostanova, Madina. Zhit’ nikogda, pisat’ niotkuda. Postsovetskaya literatura i estetika transkul’turatsii. Moskva: RSS, 2004. [Тлостанова, Мадина. Жить никогда, писать ниоткуда. Постсоветская литература и эстетика транскультурации. Москва: УРСС, 2004].
Ushakin, Sergey. “‘Nam etoy bol’yu dyshat’’? O travme pamyati i soobshchestvakh.” Travma: punkty. Ed. Ushakin, Sergey, Trubina, Yelena. 5–41. Moskva: Novoye literaturnoye obozreniye, 2009. [Ушакин, Сергей. “‘Нам этой болью дышать’? О травме памяти и сообществах.” Травма: пункты. Ред. Ушакин, Сергей, Трубина, Елена. 5–41. Москва: Новое литературное обозрение, 2009].
Vitkovskiy, Yevgeniy. “Ob avtore.” Saburova, Irina. Korolevstvo Alykh Bashen. 508. Moskva: Gud’yal-Press, 2000. [Витковский, Евгений. “Об авторе.” Сабурова, Ирина. Королевство Алых Башен. 508. Москва: Гудьял-Пресс, 2000].
“Yelena Katishonok: ‘Kogda avtora otozhdestvlyayut s geroyem ili geroiney, eto oznachayet, chto kniga sostoyalas’: geroi ozhili’ [interv’yu].” https://www.litres.ru/intervju/elena-katishonok/. Accessed 12 January 2023. [“Елена Катишонок: ‘Когда автора отождествляют с героем или героиней, это означает, что книга состоялась: герои ожили’ [интервью].” https://www.litres.ru/intervju/elena-katishonok/. Дата обращения: 12 января 2023].
Zubkova, Yelena. Pribaltika i Kreml’ 1940–1953. Moskva: Rossiyskaya akademiya nauk. Institut rossiyskoy istorii, 2008. [Зубкова, Елена. Прибалтика и Кремль 1940–1953. Москва: Российская академия наук. Институт российской истории, 2008]
Uniwersytet Wrocławski Polska
https://orcid.org/0000-0001-8297-0630
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
