Sposoby zapobiegania zespołowi deficytu natury na gruncie słoweńskim – przykłady dobrych praktyk
Abstrakt
W wyniku rozwoju techniki i powszechnej dostępności do jej darów oraz ich nieustannego wykorzystywania w życiu codziennym czas wolny spędzamy częściej przed ekranami telefonów komórkowych, komputerów i telewizorów niż na świeżym powietrzu, na łonie natury. Brak kontaktu z przyrodą – szczególnie u dzieci – może być przyczyną problemów zgrupowanych pod nazwą: zespół deficytu natury (słoweń. motnja pomanjkanja narave). Niejednokrotnie nie zdajemy sobie sprawy z konsekwencji braku natury, jakimi są różnorodne zaburzenia, np. ograniczenia w wykorzystaniu zmysłów, trudności z koncentracją, tendencje do przybierania na wadze, skłonność do zapadania na choroby fizyczne i emocjonalne, znieczulica na problemy związane z ochroną środowiska. W 2016 roku Lublana jako miasto wyróżniające się w kategoriach wzrostu gospodarczego, poprawy jakości życia mieszkańców i ochrony środowiska otrzymała miano Zielonej Stolicy Europy, nagrodę przyznawaną przez Komisję Europejską. W artykule przedstawiono wybrane sposoby zapobiegania zaburzeniom łączącym się z brakiem kontaktu z naturą podjęte na gruncie słoweńskim
wśród populacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej. Zaprezentowano konkretne przykłady dobrych praktyk, które funkcjonują m.in. w stołecznych przedszkolach, w tym w lublańskim przedszkolu Pod Zamkiem (Pod gradom), znajdującym się w centrum Lublany, i skutecznie przyczyniają się do zapobiegania zaburzeniom wynikającym z braku kontaktu z naturą. Przedstawiono Instytut Pedagogiki Leśnej (Inštitut za gozdno pedagogiko) i działającą w jego obrębie Sieć Leśnych Przedszkoli i Szkół Słoweńskich(Mreža gozdnih vrtcev in šol Slovenije), a także Instytucję Edukacji i Doradztwa Špelinice(Zavod za izobraževanje in svetovanje Špelinice), założoną przez pedagożkę i antropolożkę Špelę Klofutar, która prowadzi szereg działań w przyrodzie z dziećmi i dla dzieci, np. Leśne Kruszyny (Gozdne drobtinice) i Plecak Przyrodniczy (Naravoslovni
nahrbtnik), oraz Instytucję Publiczną Mała ulica – Centrum dla Dzieci i Rodzin w Lublanie (Javni zavod Mala ulica – Center za otroke in družine v Ljubljani) i organizowane przez nią leśne ścieżki (Gozdna pot). Osoba doświadczająca od wczesnego dzieciństwa świata przyrody jako przestrzeni rozwojowej w wieku dojrzałym nada jej rangę ważności, co zaowocuje dbałością o środowisko. Wprowadzając zatem programy edukacyjne w terenach leśnych na etapie przedszkolnym lub wczesnoszkolnym, w większej mierze zapobiegamy zaburzeniom związanym z deficytem natury, niż się z nimi zmagamy, a jak często pokazują nasze doświadczenia, lepiej jest zapobiegać niż leczyć.
Słowa kluczowe
pedagogika leśna; edukacja ekologiczna; zespół deficytu natury; Słowenia
Bibliografia
Literatura
Albińska E., 2005, Pedagogika ekologiczna, w: Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, red. T. Pilch, t. 4, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa, s. 129–135.
Andrykowska A., Mrozowski M., 2022, Wychowanie do przyszłości, w: Za pięć dwunasta koniec świata. Kryzys klimatyczno-ekologiczny głosem wielu nauk, red. K. Jasikowska, M. Pałasz, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Biblioteka Jagiellońska, Kraków, s. 691–724.
Cichy D., 2003, Edukacja ekologiczna, w: Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, red. T. Pilch, t. 1, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa, s. 910–914.
Frączek M., 2018, Kształcenie edukatorów leśnych, w: Współczesne problemy komunikacji społecznej i edukacji w leśnictwie, red. W. Gil, J. Szewczykiewicz, Instytut Badawczy Leśnictwa, Sękocin Stary, s. 19–31.
Györek N., 2012a, Gozd za učenje in življenje. Trajnostni razvoj v šoli in vrtcu 1–2, Zavod RS za šolstvo, Ljubljana.
Györek, N., 2012b, Povabilo v gozd srečnih otrok: (evalvacijsko poročilo s priporočili za pedagoške delavce), Samozaložba, Kamnik.
Györek N., 2013, Gozdna pedagogika v Sloveniji – priložnost za povezovanja in nova znanja, „Gozdarski vestnik”, letnik 71, št. 4, s. 225–234.
Izdebska J., 2003, Dzieciństwo globalne, w: Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, red. T. Pilch, t. 1, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa, s. 872–874.
Klofutar Š. et al., 2020, Naravoslovni nahrbtnik: prvo leto projekta, „Naravoslovna solnica”, 25 (1), s. 10–14.
Krajčinović N., 2014, Ljubljansko ogledalo: Nova igrala za spodbujanje gibanja in domišljije, Delo, 23.06.2014, https://old.delo.si/novice/ljubljana/ljubljansko-ogledalo-nova-i-grala-za-spodbujanje-gibanja-in-domisljije.html [dostęp: 28.11.2022].
Leskovar A., 2022, Zoran od blizu, „Ljubljana”, letnik 27 (maj), s. 18–19.
Louv R., 2005, Ostatnie dziecko lasu. Jak ocalić nasze dzieci przed zespołem deficytu natury, przeł. A. Rogozińska, Relacja, Warszawa.
McLuhan M., 1962, The Gutenberg Galaxy: The Making of Typographic Man, University of Toronto Press, Toronto.
Przecławska A., 1998, Przestrzeń życia człowieka. Między perspektywą mikro a makro, „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze”, nr 3, s. 75–85.
SKE, 2022: Słownik klimatyczno-ekologiczny. 400 pojęć z wielu nauk, w: Za pięć dwunasta koniec świata. Kryzys klimatyczno-ekologiczny głosem wielu nauk, red. K. Jasikowska, M. Pałasz, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Biblioteka Jagiellońska, Kraków, s. 777–843.
Smolińska-Theiss B., 2003, Dzieciństwo, w: Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, red. T. Pilch, t. 1, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa, s. 868–872.
Tusznio J., 2022, Zerwanie więzi z naturą, w: Za pięć dwunasta koniec świata. Kryzys klimatyczno-ekologiczny głosem wielu nauk, red. K. Jasikowska, M. Pałasz, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Biblioteka Jagiellońska, Kraków, s. 319–347.
Waloszek D., 2006, Pedagogika przedszkolna. Metamorfoza statusu i przedmiotu badań, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków.
Winiarski M., 2003, Edukacja środowiskowa, w: Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, red. T. Pilch, t. 1, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa, s. 979–985.
Netografia
https://facebook.com/spelinice [dostęp: 28.11.2022].
https://gozdna-pedagogika.si/institut/ [dostęp: 28.11.2022].
https://gozdna-pedagogika.si/mreza-gozdnih-vrtcev-in-sol/ [dostęp: 28.11.2022].
https://www.gov.si/teme/potujoce-knjiznice/ [dostęp: 12.12.2022].
https://www.ljubljana.si/sl/moja-ljubljana/javne-povrsine-in-utrip-mesta/otroska-igrisca-v-ljubljani/ [dostęp: 12.12.2022].
https://www.malaulica.si/sl/ [dostęp: 28.11.2022].
https://www.polskatradycja.pl/folklor/przyslowia/czego-jas-sie-nie-nauczy.html [dostęp: 21.11.2022]
Uniwersytet w Lublanie Słowenia
https://orcid.org/0000-0001-9317-2490
MARIA WTORKOWSKA – dr hab., prof. UL, Instytut Slawistyki, Wydział Filozoficzny, Uniwersytet w Lublanie, Lublana, Słowenia. Doktor habilitowana nauk humanistycznych w zakresie językoznawstwa, kierownik Katedry Polonistyki w Instytucie Slawistyki na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu w Lublanie, wykładowca przedmiotów językoznawczych. Jej zainteresowania naukowe to: współczesny język polski i słoweński, dydaktyka polonistyczna i glottodydaktyka, językowy obraz świata, językowo-kulturowe stereotypy, frazeologia porównawcza, bilingwizm dziecięcy. Wypromowała ponad 70 polonistów. W 2018 roku otrzymała Odznakę Honorową „Bene Merito” za działalność wzmacniającą pozycję Polski na arenie międzynarodowej. Najważniejsze publikacje: O Polakach i Słoweńcach – w kręgu językowo-kulturowych stereotypów
(razem z M. Wacławek) (Lublana 2022), Inflection in a Bilingual Child: A Case Study („Acta Universitatis Lodziensis, Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców” 2019, 26, s. 271–286), O żeńskich formach nazw zawodów, tytułów i stanowisk w języku polskim („Slavistična revija” 2019, 67/2, s. 223–232).
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
