System i formy polonistycznej edukacji dzieci polskich uchodźców we Francji w latach 1919-1945 (wybrane zagadnienia)
Abstrakt
Celem artykułu jest charakterystyka systemu i form nauczania języka polskiego dzieci polskich emigrantów we Francji w latach 1919–1945. Cezury czasowe nie są przypadkowe – wyznaczają je dwie istotne daty. Rok 1919 to początek emigracji zarobkowej Polaków do Francji trwającej do wybuchu II wojny światowej, a rok 1945 to zakończenie tej wojny. Podstawę materiałową przedstawianych rozważań stanowią źródła archiwalne zgromadzone przede wszystkim w Bibliotece Polskiej w Paryżu oraz publikacje polsko- i francuskojęzyczne odnoszące się do omawianego zagadnienia. Nauka języka polskiego dzieci i młodzieży, bądź kontynuacja rozpoczętej w Polsce edukacji polonistycznej, stanowiła niezwykle ważny aspekt zachowania polskiej tożsamości i pozwalała przetrwać trudny okres emigracji. Polska zbiorowość emigracyjna dążyła do tego, aby nauczanie języka ojczystego było prowadzone systematycznie, intensywnie i skutecznie.
Słowa kluczowe
emigracja polska we Francji w XX wieku; nauczanie języka polskiego we Francji; szkoły polskie we Francji
Bibliografia
Dokumenty nieopublikowane
Archiwum Akt Nowych (AAN)
Comité Central des Houillères de France. Okólniki, sygn. 666.
Ministerstwo Spraw Zagranicznych. Departament Konsularny. Wydział Emigracyjny, sygn. 9886.
Biblioteka Polska w Paryżu (BPP)
BPP, AMB sygn. tym. 8, Prace M. Biesiekierskiego związane z działalnością opiekuńczą. Okres III od września 1941 r. do 30 kwietnia 1944 r., k. 20, 41 (teka niepaginowana, numeracja w obrębie dokumentu).
BPP, AMB sygn. tym. 11, Materiały do działalności oświatowej ze spuścizny M. Biesiekierskiego. Wyciąg z raportu Konsulatu Gen. R.P. w Lille z dnia 13 III 1940 r., k. 1-2 (teka niepaginowana, numeracja w obrębie dokumentu).
BPP, TOPF, ZSAK sygn. 1163, Pismo J. Jakubowskiego do Delegatów Okręgowych TOPF z dnia 2 III 1942, k. 48.
BPP, ZFP, ZSAK sygn. 1164, Informacja o likwidacji Biur Polskich przesyłana do Komitetów Towarzystw Miejscowych dnia 28 stycznia 1942 r., k. 14.
BPP, ZFP, ZSAK sygn. 1164, Praca kulturalno-oświatowa, k. 22-24.
Instytut Polski i Muzeum gen. W. Sikorskiego w Londynie
PRM-K 6, Pismo Zarządu Głównego PCK w Vichy do Zarządu Głównego PCK w Londynie z dnia 18 września 1940 r., k. 28.
Opracowania
Dopierała K., 2005, Szkoła Narodowa Polska w Paryżu, w: Encyklopedia polskiej emigracji i Polonii, t. 5: S–Ż, red. K. Dopierała, Oficyna Wydawnicza Kucharski, Toruń, s. 47–48.
Dzwonkowski R., 1981, Szkolnictwo polskie we Francji w czasie II wojny światowej 1939–1945, „Studia Polonijne”, t. 4, s. 188–199.
Gardin P., 2022, Dziedzictwo Stanisława Leszczyńskiego. O nauczaniu języka i kultury polskiej w Nancy – historia, wyzwania, zagrożenia, „Postscriptum Polonistyczne”, nr 1 (29), s. 1–18.
Gogolewski E., 1998, Szkolnictwo polskie we Francji (1833–1990), przeł. S. Kaufman, J. Łukaszewicz, Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej, Wrocław.
Grabowski H., 2007, Les Villardien, b.n.w., Gif-sur-Yvette.
Gruss N., 1962, Szkoła Polska w Paryżu, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa.
Janowska H., 1959, Szkolnictwo polskie we Francji w latach 1919–1939, b.n.w., Warszawa.
Jełowicki A., 1836, Rocznik Emigracji Polskiej. Pismo polityce i literaturze narodowej poświęcone, b.n.w., Paryż.
Kalinowski P., 1970, Emigracja polska we Francji w służbie dla Polski i dla Francji 1939–1945, Księgarnia Polska, Paryż.
Konwencja w przedmiocie emigracji i imigracji, zawarta pomiędzy Rzecząpospolitą Polską a Rzecząpospolitą Francuską dnia 3 IX 1919 r., Dz.U. RP 1920, nr 41, poz. 246.
L’accord Sokal – Peyerimhoff sur l’enseignement du polonais dans les écoles française (1924), 2003, in: J. Ponty, L’immigration dans les textes France 1789–2002, Belin, Paris, s. 173–174.
Loi du 30 octobre 1886 sur l’organisation de l’enseignement primaire. Journal officiel de la République française. Lois et décrets 31 octobre 1886, no 296.
Łepkowski T., 1990, Wolna szkoła polska w okupowanej Francji. Historia Gimnazjum i Liceum im. Cypriana Norwida w Villard‑de‑Lans, 1940–1946, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Miodunka W.T., 2004, Nauczanie języka polskiego w świecie, w: Encyklopedia polskiej emigracji i Polonii, t. 3: K–O, red. K. Dopierała, Oficyna Wydawnicza Kucharski, Toruń, s. 400–401.
Obidniak K., Wędrychowski J., 1983, Goście Hotelu Du Parc, Wydawnictwo Łódzkie, Villard de Lans.
Pachowicz A., 2010, Komitet Ministrów dla Spraw Kraju 1939–1945, Wydawnictwo DiG, Warszawa.
Pachowicz A., 2013, Towarzystwo Opieki nad Polakami we Francji 1941–1944, Oficyna Wydawnicza Kucharski, Toruń.
Pachowicz A., 2020, Książka w edukacji młodzieży polskiej w gimnazjum i liceum w Villard-de-Lans w okresie II wojny światowej, w: Między książką a literaturą. Księga jubileuszowa dedykowana Profesor dr hab. Teresie Wilkoń z okazji 45-lecia pracy naukowej i dydaktycznej, red. K. Tałuć, M. Nadolna-Tłuczykont, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2020, s. 67–79.
Pairault A., 1926, L’immigration organisée et l’emploi de la main-d’oeuvre étrangère en France, Les Presses universitaires de France, Paris.
Pugacewicz I., 2017, Batignolles 1842–1874. Edukacja Wielkiej Emigracji, Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa.
Siatkowska-Callebat K., 2014, L’histoire de l’enseignement du polonais en France, in: Enseigner et apprendre le polonais langue étrangère, dir. L. Kolankiewicz, A. Zieniewicz,
Centre de civilisation polonaise, Polonicum, Centre d’enseignement de polonais langue étrangère, Paris–Varsovie, s. 192–204.
Wierzbiański B., 1946, Polonia zagraniczna w latach 1939–1946, Wydawnictwo Światowego Związku Polaków z Zagranicy, Londyn.
Wilkoń A., 1992, 150 lat Szkoły Polskiej w Paryżu (1842–1992), École Polonaise, Paryż.
Zabiełło S., 1967, Na posterunku we Francji, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa.
Akademia Nauk Stosowanych w Tarnowie Polska
https://orcid.org/0000-0002-0977-6150
ANNA PACHOWICZ – dr hab., prof. Uczelni, Wydział Administracyjno-Ekonomiczny, Akademia Nauk Stosowanych w Tarnowie, Tarnów, Polska. Absolwentka stacjonarnych studiów magisterskich i doktoranckich na Wydziale Historycznym Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz podyplomowych studiów dziennikarskich na Uniwersytecie Papieskim Jana Pawła II w Krakowie. Doktor nauk humanistycznych w zakresie historii (2006); obecnie zatrudniona na stanowisku profesora Uczelni na Wydziale Administracyjno-Ekonomicznym Akademii Nauk Stosowanych w Tarnowie. Kierownik Katedry Administracji. Jej zainteresowania naukowe obejmują historię Polski XX wieku, a zwłaszcza okres II wojny światowej, ze szczególnym uwzględnieniem dziejów polskiej emigracji wojennej we Francji i Anglii, a także historię regionu, przede wszystkim ziemi tarnowskiej.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
