Impietas G. Juliusza Cezara
Abstrakt
Artykuł poświęcony jest oskarżeniom G. Juliusza Cezara o impietas. Zarzuty kierowane pod adresem dyktatora obejmowały: niewiarę w życie pozagrobowe i karę po śmierci, naruszenie sacrosanctitas trybunów ludowych, znieważenie świątyni Jowisza na Kapitolu, w której umieszczono posąg wodza w kwadrydze, oraz świątyni Kwirynusa, gdzie złożono portret Cezara z napisem „bogu niezwyciężonemu” (Deo invicto), a także violatio luci (wycięcie świętego gaju w okolicy Marsylii), działania contra auspicia w 59 roku p.n.e., wywołanie wojny domowej, uznawanej za bellum impium, oraz impietas pośmiertne (Parentalia i supplicationes ku czci Cezara).
Słowa kluczowe
Cezar; religia rzymska; kult wodzów; impietas; wojny domowe
Bibliografia
Baranger H., La théorie des auspices et ses applications en droit public et privé, Paris 1941.
Beard M., North J.A., Price S., Religions of Rome, vol. 1, Cambridge 1998.
Beltrão da Rosa C., Diuus Iulius: Cícero e a divinização de Júlio César (Philippica 2), „Calíope Presença Clássica” 2013, XXX, 26 /2, s. 31—46.
Brunt P.A., Philosophy and Religion in the Later Roman Republic, w: Philosophia Togata: Essays on Philosophy and Roman Society, eds. M. Griffin, J. Barnes, Oxford 1989, s. 174—198.
Burckhardt L.A., Politische Strategien der Optimaten in der späten römischen Republik, Stuttgart 1988.
Celada J.M.A.: Crisis y decadencia de la religión romana en época tardorrepublicana, „Studia Historica. Historia Antigua” 2012, 30, s. 51—70.
Cicero on the Attack. Invective and Subversion in the Orations and Beyond, ed. J. Booth, Swansea 2007.
Classen C.J., Aretai und Virtutes: Untersuchungen zu den Wertvorstellungen der Griechen und Römer, Berlin—New York 2010.
Cogrossi C., Pietà popolare e divinizzazione nel culto di Caesare del 44 a.C., w: Religione e politica nel mondo antico, a cura di M. Sordi, Milano 1981, s. 142—160.
Cornell T.J., The Fragments of the Roman Historians, vol. 1, Oxford 2013.
Crawford M., Roman Republican Coinage, vol. 1, Cambridge 1974.
De Libero L., Obstruktion. Politische Praktiken im Senat und in der Volksversammlung der ausgehenden Republik (70—49 v.Chr.), Stuttgart 1992.
Dobesch G., Caesar und das „Unmögliche”, w: Imperium Romanum. Studien zur Geschichte und Rezeption. Festschrift fur Karl Christ zum 75. Geburtstag, hrsg. P. Kneissl, V. Losseman, Stuttgart 1998, s. 158—183.
Drummond A., Law, Politics and Power. Sallust and the Execution of the Catilinarian Conspirators, Stuttgart 1995.
Étienne R., Les Ides de Mars. L’ assassinat de César ou de la dictature?, Paris 1973.
Ferrary J.-L., À propos de deux passages des Philippiques (1, 11—13 et 2, 110). Remarques sur les honneurs religieux rendus à César en 45—44 et sur la politique d’Antoine après les Ides de Mars, „Archiv für Religionsgeschichte” 1999, 1, s. 215—232.
Flaig E., Entscheidung und Konsens. Zu den Feldern der politischen Kommunikation zwischen Aristokratie und Plebs, w: Demokratie in Rom? Die Rolle des Volkes in der Politik der römischen Republik, hrsg. M. Jehne, Stuttgart 1995, s. 77—127.
Halkin L., La supplication et d’action de grâces chez les Romains, Paris 1953.
Hammar I., Making Enemies. The Logic of Immorality in Ciceronian Oratory, Stockholm 2013.
Hellegouarc’h J., Le vocabulaire latin des relations et des partis politiques sous la République, Paris 1963.
Huber G., Untersuchungen zu Caesars Oberpontifikat, Diss., Tübingen 1971.
Jal P., La guerre civile à Rome, Paris 1963.
Jal P., Les dieux et les guerres civiles dans la Rome de la fin de la République, „Revue des Études Latines” 1962, 40, s. 170—200.
Kowalski H., Idy marcowe 44 p.n.e. — religia i polityka, w: Idy marcowe 2050 lat później, red. L. Mrozewicz, Poznań 2008, s. 67—84.
Kowalski H., „Impietas” w religii rzymskiej w okresie schyłku republiki, „Res Historica” 2002, 14: Graecorum et Romanorum memoria II, s. 103—123.
Kowalski H., „Leges per vim contra auspicia latae”. Religia, polityka i prawo karne w Rzymie w okresie schyłku Republiki, w: „Salus rei publicae suprema lex”. Ochrona interesów państwa w prawie karnym starożytnej Grecji i Rzymu, red. A. Dębiński, H. Kowalski, M. Kuryłowicz, Lublin 2007, s. 103—114.
Kowalski H., Początki kultu wodzów i władzy charyzmatycznej w Rzymie w okresie późnej republiki, „Klio. Czasopismo Poświęcone Dziejom Polski i Powszechnym” 2014, 30 (3), s. 101—111.
Kowalski H., Prawne i filozoficzne aspekty kary śmierci w procesie Katylinarczyków, w: Kara śmierci w starożytnym Rzymie, red. H. Kowalski, M. Kuryłowicz, Lublin 1996, s. 41—57.
Kowalski H., „Supplicationes” Gajusza Juliusza Cezara, „Wieki Stare i Nowe” 2015, 8 (13), s. 9—27.
Kraaz A., Vergöttlichungstendenzen am Ende der römischen Republik am Beispiel Caesars und Oktavians, Berlin 1993.
Lange C.H., Triumph and Civil War in the Late Republic, „Papers of the British School at Rome” 2013, 81, s. 67—90.
Leigh M., Lucan’s Caesar and the Sacred Grove: Deforestation and Enlightenment in Antiquity, w: Interpretare Lucano, a cura di P. Esposito, L. Nicastri, Napoli 1999, s. 167—205.
Linderski J., The Augural Law, w: Aufstieg und Niedergang der Römischen Welt, Bd. 2, 16,3, Berlin 1986, s. 2146—2312.
Löhr G., Religionskritik in der griechischen und römischen Antike, „Saeculum” 1998, 49,1, s. 1—21.
Łoposzko T., Attemps at Rescinding Caesar’s Bills of 59 B.C., „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska” 1977, 32/1, sect. F, s. 1—28.
Mäckel I., Das Zeitbewusstsein und der Bürgerkrieg. Eine Untersuchung zur geistigen und politischen Situation im Umbruch zwischen Republik und Principat, Göttingen 2002.
Matijević K., Marcus Antonius und die Vergottung Caesar, w: Rom, Germanien und das Reich: Festschrift zu Ehren von Rainer Wiegels anlässlich seines 65. Geburtstages, hrsg. R. Wiegels, W. Spickermann, K. Matijević, H.H. Steenken, St. Katharinen 2005, s. 46—79.
Merguet H., Lexicon zu den philosophischen Schriften Cicero’s, Bd. 2, Hildesheim 1961.
Merguet H., Lexicon zu den Reden des Cicero, Bd. 2, Hildesheim 1962.
Momigliano A., The Theological Efforts of the Roman Upper Classes in the First Century B.C., „Classical Philology” 1984, 79, s. 199—211.
Morawiecki L., Symbole urzędów religijnych na monetach republiki rzymskiej, w: Religie w świecie starożytnym, red. D. Musiał, M. Ziółkowski, Toruń 1993, s. 72—79.
Morawiecki L., Władza charyzmatyczna w Rzymie u schyłku Republiki (lata 44—27 p.n.e.), Poznań—Gniezno 2014.
Morrell K., Cato, Caesar, and the Germani, „Antichthon” 2015, 49, s. 73—93.
Östenberg I., Triumph and Spectacle. Victory Celebrations in the Late Republican Civil Wars, w: The Roman Republican Triumph Beyond the Spectacle, eds. C.H. Lange, F.J. Vervaet, Roma 2014, s. 181—193.
Östenberg I., Veni Vidi Vici and Caesar’s Triumph, „Classical Quarterly” 2013, 63/2, s. 813—827.
Ramsey J.T., Licht L.A., The Comet of 44 BC and Caesar’s Funeral Games, Atlanta 1997.
Rogosz N., Polityczna rola senatu w Republice Rzymskiej w latach 59—55, Katowice 2004.
Sauer V., Religiöses als Argument im politischen Alltag der späten römischen Republik, w: Zwischen Krise und Alltag. Antike Religionen im Mittelmeerraum, hrsgg. P. Barceló, P. Riemer, J. Rüpke, J. Scheid, Stuttgart 1999, s. 187—196.
Scheid J., Die Parentalien für die verstorbenen Caesaren als Modell für den römischen Totenkult, „Klio” 1993, 75, s. 188—201.
Scheid J., La religion romaine à la fin de la République et au début de l’Empire, w: Die späte Römische Republik, sous la dir. de H. Bruhns, J.-M. David, W. Nippel, Rome 1997, s. 127—139.
Scheid J., Le délit religieux dans la Rome tardo-républicaine, w: Le délit religieux dans la cité antique, Rome 1981, s. 117—171.
Scheid J., Religion et piété à Rome, Paris 1985.
Scheid J., The Expiation of Impieties. Commited without Intention and the Formation of Roman Theology, w: Transformations of the Inner Self in Ancient Religions, eds. J. Assman, G. Stroumsa, Leyden—Boston—Köln 1999, s. 331—347.
Smith R.E., The Significance of Caesar’s Consulship in 59 B.C., „Phoenix” 1964, 18, 4, s. 303—313.
Die späte Römische Republik. La fin de la République Romaine. Un débat franco-allemand d’histoire et historiographie, sous la dir. de H. Bruhns, J.-M. David, W. Nippel, Rome 1997.
Stepper R., Der Oberpontifikat von Caesar bis Nerva. Zwischen Tradition und Innovation, w: Zwischen Krise und Alltag. Antike Religionen im Mittelmeerraum, hgg. C. Bartsch, U. Egelhaaf-Gaiser, R. Stepper, Stuttgart 1999, s. 171—185.
Śnieżewski S., Wojna, pokój i bogowie w starożytnym Rzymie, Kraków 2006.
Tatum W.J., Always I am Caesar, Blackwell 2008.
Wardle D., Caesar and Religion, w: A Companion to Julius Caesar, ed. M. Griffin, Blackwell 2009, s. 100—111.
Weinstock S., Divus Iulius, Oxford 1971.
Yavetz Z., “Existimatio”, “Fama”, and the Ides of March, „Harvard Studies in Classical Philology” 1974, 78, s. 35—65.
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie Polska
https://orcid.org/0000-0003-2937-4164
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
