Leo zmienia świat. Wegańska literatura dziecięca wobec wyzwań antropocenu
Abstrakt
W artykule badane są reprezentacje weganizmu w kontekście dyskusji na temat sposobów zapobiegania degradacji środowiska naturalnego. Jednocześnie stawiana jest teza o instrumentalizacji weganizmu przez dyskurs antropocenu, która z kolei prowadzi do marginalizowania kwestii zwierzęcego cierpienia. Na przykładzie omówienia wybranych aspektów książki Donaty Marfiak i Jerzego Reya Mamo, tato – dlaczego nie jemy zwierząt, czyli o tym, jak dzieci ratują świat pokazano, że jedną z przestrzeni, w której związek pomiędzy weganizmem, dobrostanem zwierząt i troską o środowisko wybrzmiewa w sposób podkreślający współzależność i wspólnotowość żyjących organizmów, jest wegańska literatura dziecięca.
Słowa kluczowe
weganizm; literatura dziecięca; antropocen; empatia środowiskowa; marazm
Bibliografia
Ableman, Michael. „Raising Whole Children is Like Raising Good Food: Beyond Factory Farming and Factory Schooling”. W Ecological Literacy. Educating Our Children for a Sustainable World. Eds. Michael K. Stone and Zenobia Barlow, 175–183. San Francisco: University of California Press, 2005.
Adams, Carol J. The Sexual Politics of Meat. A Feminist-Vegetarian Critical Theory. Cambridge: [s.n.], 1990.
„Alfabet buntu. Młodzieżowy strajk klimatyczny”. Archiwum Wiktora Osiatyńskiego. 15.12.2018. https://archiwumosiatynskiego.pl/alfabet-buntu/mlodziezowy-strajk-klimatyczny/ (dostęp: 24.11.2020).
Andrijewska, Klaudyna. Tosia i Pan Kudełko. Jedzeniowe dylematy. Kraków–Łódź: CPB / Centralne Biuro Projektowe, 2014.
Ballhaus, Louisa. „Twitter Can’t Stop Talking About Amabella’s Climate Change Panic on ‘Big Little Lies’”. Yahoo Entertainment. June 24, 2019. https://www.yahoo.com/entertainment/twitter-cant-stop-talking-amabellas-160356270.html (dostęp: 17.12.2020).
Big Little Lies. HBO. 2019.
Bińczyk, Ewa. Epoka człowieka. Retoryka i marazm antropocenu. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2018.
Carrington, Damian. „Why the Guardian is Changing the Language It Uses about the Environment”. Guardian. May 17, 2019. https://www.theguardian.com/environment/2019/may/17/why-the-guardian-is-changing-the-language-it-uses-about-the-environment (dostęp: 11.12.2020).
Clarke, Timothy. Ecocriticism on the Edge. The Anthropocene As a Threshold Concept. London–New Delhi–New York–Sydney: Bloomsbury, 2015.
Foer, Jonathan Safran. Klimat to my. Ratowanie planety zaczyna się przy śniadaniu. Przeł. Andrzej Wojtasik. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2020.
Gershwin, Lisa-Ann. Stung!: On Jellyfish Blooms and the Future of the Ocean. Chicago: University of Chicago Press, 2013.
Hamel, Liz, Lunna Lopes, Cailey Muñana, and Mollyann Brodie. „The Kaiser Family Foundation/Washington Post Climate Change Survey 2019”. KFF. November 27, 2019. https://www.kff.org/report-section/the-kaiser-family-foundation-washington-post-climate-change-survey-main-findings/ (dostęp: 20.12.2020).
Haraway, Donna. „Anthropocene, Capitalocene, Plantationocene, Chthulucene: Making Kin”. Environmental Humanities, vol. 6(1) (2015): 159–165. https://doi.org/10.1215/22011919-3615934.
Hardman, Emilie, and Laura J. Miller. „Dining with Dissent: Politics and Protest in Vegetarian Cookbooks”. https://www.radcliffe.harvard.edu/schlesinger-library/blog/dining-dissent-politics-and-protest-in-vegetarian-cookbooks (dostęp: 17.12.2020).
Joy, Melanie, and Jens Tuider. „Foreword”. W Critical Perspectives on Veganism. Edited by Jodey Castricano and Rasmus S. Simonsen, v–xv. London: Pallgrave Macmillan, 2016.
Kubisz, Marzena. „Vegan Literature for Children: Epistemic Resistance, Agency and the Anthropocene”. W Routledge Handbook of Vegan Studies. Edited by Laura Wright, 65–75. London: Routledge, 2021.
Marfiak, Donata, i Jerzy Rey. Mamo, tato – dlaczego nie jemy zwierząt? Czyli o tym, jak dzieci ratują świat. Kraków: Ratujemy Świat, 2014.
McKnight, Diane M. „Overcoming ‘Ecophobia’: Fostering Environmental Empathy Through Narrative in Children’s Science Literature”. Frontiers in Ecology and the Environment, vol. 8(6)(2010): e10-e15. https://doi.org/10.1890/100041.
Leszczyński, Grzegorz. Książki pierwsze, książki ostatnie. Literatura dla dzieci i młodzieży wobec wyzwań nowoczesności. Warszawa: Wydawnictwo SBP, 2012.
Leszczyński, Grzegorz. Wielkie małe książki. Lektury dzieci. I nie tylko. Poznań: Media Rodzina, 2015.
Pointing, Charlotte. „Why Kids and Adults Love These Vegan Children’s Books By Ruby Roth”. Live Kindly. https://www.livekindly.co/vegan-childrens-books-ruby-roth/ (dostęp: 17.12.2020).
Ripple, William J. et al. „World Scientists’ Warning to Humanity: A Second Notice”. BioScience, vol. 12(67) (2017): 1026–1028. https://doi.org/10.1093/biosci/bix125.
Sadulski, Bartosz. „Wchodzenie do szafy”. Dwutygodnik, nr 288 (2020). https://www.dwutygodnik.com/artykul/9065-wchodzenie-do-szafy.html (dostęp: 12.12.2020).
Shellenberger, Michael, Apocalypse Never: Why Environmental Alarmism Hurts Us All. New York: Harper, 2020.
Shields, Fiona. „Why We’re Rethinking the Images We Use for Our Climate Journalism”. Guardian. October 18, 2019. https://www.theguardian.com/environment/2019/oct/18/guardian-climate-pledge-2019-images-pictures-guidelines (dostęp: 17.12.2020). Thunberg, Greta. No One is Too Small To Make a Difference. London: Penguin, 2019. Tokarczuk, Olga. Czuły narrator. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2020.
Tokarczuk, Olga. „Jak wymyślić heterotopię. Gra towarzyska”. W Moment niedźwiedzia. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2012.
Tønnessen, Morten, and Kristin Armstrong Oma. „Introduction”. W Thinking about Animals in the Age of the Anthropocene. Edited by Morten Tønnessen, Kristin Armstrong Oma and Silver Rattasepp, viii–xix. Lanham–Boulder–New York–London: Lexington Books, 2016. White, E.B. Pajęczyna Charlotty. Przeł. Maria Jaszczurowska. Ilustr. Garth Williams. Wyd. 1. w tej ed. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2016.
Woldańska-Płocińska, Olga. Zwierzokracja. Poznań: Papilon, 2018.
Wright Laura. The Vegan Studies Project. Food, Animals, and Gender in the Age of Terror. Athens: University of Georgia Press, 2015.
Uniwersytet Śląski w Katowicach Polska
https://orcid.org/0000-0002-0194-472X
Marzena Kubisz – doktor habilitowana nauk humanistycznych, profesor Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Adiunkt na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Zastępczyni redaktora naczelnego czasopisma „Er(r)go. Teoria – Literatura – Kultura”. Organizatorka ogólnopolskich seminariów poświęconych studiom nad weganizmem w kontekście badań literackich i kulturowych. Zainteresowania badawcze: resistance studies, kulturowa historia weganizmu, wegańska literatura dziecięca oraz współczesna literatura brytyjska. Autorka dwóch monografii naukowych poświęconych strategiom oporu we współczesnej kulturze oraz licznych artykułów z zakresu studiów nad weganizmem.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
