„Cóż można by więcej wyszperać?” Józef Pilch jako użytkownik, twórca i krytyk archiwum
Abstrakt
Artykuł poświęcony jest praktyce archiwalnej Józefa Pilcha – znanego śląskiego bibliofila, pamiętnikarza, biografa i działacza kulturalnego z Ustronia, a przede wszystkim historyka amatora badającego i popularyzującego dzieje Śląska Cieszyńskiego. Nawiązując do typologii Uriela Orlowa – który artystów zainteresowanych realnym i metaforycznym archiwum podzielił na archive users, archive makers i archive thinkers – autorka szkicu rozpatruje działalność Pilcha jako użytkownika, twórcy i krytyka archiwum. Ten chłopski samouk nie tylko korzystał z materiałów zgromadzonych w archiwach i bibliotekach naukowych, by swoimi opracowaniami kształtować świadomość historyczną lokalnej społeczności. Tworzył również własne archiwa – można tak interpretować zgromadzony przez niego (pod kątem słownika) zasób wyrażeń miejscowego narzecza, bogatą bibliotekę, zawierającą wiele unikatowych publikacji i dokumentów, a także jego dziennik i korespondencję zachowaną w archiwum domowym. I wreszcie Pilch poddawał krytycznemu namysłowi archiwum rozumiane jako instrument władzy, czego dowodzą choćby jego publikacje dotyczące PPS-WRN i dziejów ustrońskich Żydów.
Słowa kluczowe
archiwum; Józef Pilch; historia Śląska Cieszyńskiego; pamięć zbiorowa; źródła
Bibliografia
Bewicz Piotr, Sitkiewicz Aleksandra, 2015: Zmagania z postmodernizmem i koncepcje archiwum według La Capry, Derridy i Foucaulta. „Archeion”, T. 116, s. 98–110. Pobrano z: https://www.archiwa.gov.pl/images/docs/archeion/archeion116.pdf [25.02.2022].
Certeau Michel de, 2009: Pisanie historii. Ustanawianie źródeł i redystrybucja przestrzeni. Przeł. Paweł Mościcki. W: Tytuł roboczy. Archiwum. Red. Magdalena Ziółkowska, Andrzej Leśniak. T. 3. Muzeum Sztuki, Łódź, s. 4–6.
Czermińska Małgorzata, 2000: Autobiograficzny trójkąt: świadectwo, wyznanie i wyzwanie. Universitas, Kraków.
Derrida Jacques, 2016: Gorączka archiwum. Impresja freudowska. Przeł. Jakub Momro. IBL PAN, Warszawa.
Domańska Ewa, 2005: Mikrohistorie. Spotkania w międzyświatach. Wydawnictwo Poznańskie, Poznań.
Domańska Ewa, 2012: Historia egzystencjalna. Krytyczne studium narratywizmu i humanistyki zaangażowanej. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Foucault Michel, 1977: Archeologia wiedzy. Przeł. Andrzej Siemek. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Heska-Kwaśniewicz Krystyna, 1974: Józef Pilch. „Poglądy”, nr 2, s. 2.
Konstrukcja i estetyzacja archiwów. Lutz Dammbeck w rozmowie z Krzysztofem Pijarskim, 2008. W: Tytuł roboczy. Archiwum. Red. Magdalena Ziółkowska, Andrzej Leśniak. T. 1. Muzeum Sztuki, Łódź, s. 44–54.
Kozłowska Zuzanna, 2017: Skanując doświadczenie. Smak, zapach i dotyk w archiwum immersyjnym. „Czas Kultury”, nr 2, s. 26–33. Pobrano z: https://czaskultury.pl/wp-content/uploads/woocommerce_uploads/2021/03/26-33_SkanujacDoswiadczenie_ZK_CzasKultury_2_2017-e93rrs.pdf [25.02.2022].
Kraskowska Ewa, 2015: Źródło. „Forum Poetyki”, nr 2 (jesień), s. 98–101. https://doi.org/10.14746/fp.2015.2.26695.
Nora Pierre, 2009: Między pamięcią i historią: „Les lieux de Mémoire”. Tłum. Paweł Mościcki. W: Tytuł roboczy. Archiwum. Red. Magdalena Ziółkowska, Andrzej Leśniak. T. 2. Muzeum Sztuki, Łódź, s. 4–12.
[Pięćdziesiąt] lat „Społem” w Ustroniu, 1977. „Kronika”, nr 7, s. 6.
Pilch Józef, 1978: Ustroń 1939–1945. Przyczynek do dziejów ludności miasta w okresie wojny i okupacji. Wyd. 2. popr., rozsz. Związek Bojowników o Wolność i Demokrację, Ustroń (wyd. 1. – 1970).
Pilch Józef, 1980: Ustroń – kolebką spółdzielczości spożywczej. „Kalendarz Beskidzki”, s. 42–45.
Pilch Józef, 1987: Z dziejów Robotniczego Stowarzyszenia Kulturalno-Oświatowego „Siła” na Śląsku Cieszyńskim (1908–1939). Instytut Śląski, Opole.
Pilch Józef, 1990: Polskie pierwodruki cieszyńskie. Macierz Ziemi Cieszyńskiej – Towarzystwo Miłośników Regionu, Cieszyn.
Pilch Józef, 1991: PPS-WRN na Śląsku Cieszyńskim. „Kalendarz Cieszyński”, s. 36–46.
Pilch Józef, 1995: W kręgu ustrońskiej synagogi. „Pamiętnik Ustroński”, R. 8, s. 13–45. Pobrano z: http://www.tmu.ustron.pl/fotki/161/pliki/PU%208%2C%201995%20r..pdf [25.02.2022].
Pilch Józef, 2013: Dziennik. Zapiski bibliofila i dziejopisa z lat 1963–1995. Red. Katarzyna Szkaradnik. Galeria na Gojach, Ustroń.
Pilch Józef, Suchta Wojsław, 1993: W kręgu „Pamiętnika”. [Z Józefem Pilchem rozmawia Wojsław Suchta]. „Gazeta Ustrońska”, nr 51/52, s. 8–9. Pobrano z: http://archiwum.ustron.pl/media/gazeta/1993/51.pdf [25.02.2022].
Rewerenda Magdalena, 2016: Wytwarzanie archiwum. §1000 Anny Baumgart. „Narracje o Zagładzie”, nr 2, s. 271–282. https://doi.org/10.31261/NoZ.2016.02.17.
Rodak Paweł, 2011: Między zapisem a literaturą. Dziennik polskiego pisarza w XX wieku (Żeromski, Nałkowska, Dąbrowska, Gombrowicz, Herling-Grudziński). Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Rosner Edmund, 1993: Józef z Gojów, miłośnik ludzi i książek. W: Józef Pilch wśród książek. Muzeum Hutnictwa i Kuźnictwa, Ustroń, s. 4–7.
Sadzik Piotr, 2014: Czy można mówić o tym, o czym mówić nie można? Analiza kategorii archiwum jako figury władzy w pismach Michela Foucaulta. „Praktyka Teoretyczna”, nr 1 (11), s. 195–219. https://doi.org/10.14746/pt.2014.1.9.
Skwarczyńska Stefania, 2006: Teoria listu. Oprac. Elżbieta Feliksiak, Mariusz Leś. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok.
Steedman Carolyn, 2009: Przestrzeń pamięci: w archiwum. Tłum. Paweł Mościcki. W: Tytuł roboczy. Archiwum. Red. Magdalena Ziółkowska, Andrzej Leśniak. T. 2. Muzeum Sztuki, Łódź, s. 16–23.
Szczepański Jan, 1995: O Józefie Pilchu wspomnienie. „Gazeta Ustrońska”, nr 43, s. 4.
Szkaradnik Katarzyna, 2015: Niedaleko pada książka od jabłoni. O symbolach biograficznych dwóch ustrońskich bibliofilów. „Konteksty Kultury”, T. 12, nr 4, s. 409–425. https://doi.org/10.4467/23531991KK.16.4776.
Szkaradnik Katarzyna, oprac. [koncepcja, oprac. naukowe i przedmowa], 2020: „W atmosferze ksiąg, gór i bliskich dusz”. Wybór korespondencji Józefa Pilcha z lat 1936–1995. Galeria na Gojach, Ustroń.
(WISZ) [Wilhelm Szewczyk], 1972: Do użytku wewnętrznego? „Trybuna Robotnicza”, 29–30.04.1972 (Magazyn niedziela), s. 4.
Wiślicz Tomasz, 2008: Smak archiwum i zapach krwi. Dwa poziomy badań terenowych historyka. W: Obserwacja uczestnicząca w badaniach historycznych. Zbiór studiów. Red. Barbara Wagner, Tomasz Wiślicz. Inforteditions, Zabrze, s. 113–118.
Zahradnik Stanisław, 2000: Jestem szczęśliwy, że miałem takiego przyjaciela. „Kalendarz Ustroński”, s. 136–140.
Zieniewicz Andrzej, 2011: Pakty i fikcje. Autobiografizm po końcu wielkich narracji (szkice). Elipsa, Warszawa.
Uniwersytet Śląski w Katowicach Polska
https://orcid.org/0000-0002-4639-8873
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
